Пошук па сайце

У Беларусі пачалося фарміраванне Усебеларускага народнага сходу. DW распавядае, хто ўвойдзе ў склад новага канстытуцыйнага органа і чаму ён не стане «ганаровай пенсіяй» для Лукашэнкі, як задумвалася раней Крыніца: dw.com «Гэта 7-е скліканне, але яно асаблівае. Яно — канстытуцыйнае», — заявіў Аляксандр Лукашэнка на нарадзе аб падрыхтоўцы да правядзення Усебеларускага народнага сходу (УНС). Вылучэнне кандыдатаў у новы канстытуцыйны орган ужо пачалося і працягнецца да 31 сакавіка, а 24-25 красавіка, як паведаміў прэм'ер-міністр Раман Галоўчанка, адбудзецца першае пасяджэнне УНС. Першапачаткова меркавалася, што УНС будзе выкарыстаны для транзіту ўлады ў Беларусі як ганаровая пенсія Лукашэнкі. Згодна з новай канстытуцыяй, УНС атрымлівае даволі сур'ёзныя паўнамоцтвы, пераймаючы частку функцый прэзідэнта і іншых органаў улады. Да іх адносяцца ініцыяванне змяненняў у Канстытуцыю, разгляд пытання аб легітымнасці выбараў, абвяшчэнне надзвычайнага становішча і нават зрушэнне прэзідэнта. Як ідзе вылучэнне кандыдатаў у УНС і якую ролю адвядзе яму Лукашэнка, які не збіраецца сыходзіць? Народ у фарміраванні УНС ўдзелу не прымае Хоць у назве органа ёсць слова «ўсенародны», народ не ўдзельнічае ў фармаванні УНС нават намінальна, кажа палітычны аналітык інфармацыйнага агенцтва «Позірк» Аляксандр Класкоўскі. «Калі на выбарах, якія прайшлі ў лютым (дэпутатаў парламента і мясцовых саветаў — рэд.), хоць там таксама ўсё было загадзя зразумела, людзі ўсё ж ішлі на ўчасткі і апускалі ў скрыні бюлетэні — тым самым рытуал быў выкананы, — то УНС фармуецца на міжсабойчыках наменклатуры», — адзначае экспэрт. Усяго ў УНС павінна быць 1 200 кандыдатаў, траціна з іх — дэпутаты розных узроўняў. Фарміраванне складу сходу не выпадкова пачалося адразу ж пасля адзінага дня галасавання 25 лютага — новыя дэпутаты Палаты прадстаўнікоў аўтаматычна становяцца дэлегатамі УНС. Таксама ў орган адразу ж трапяць члены Савета Рэспублікі, якіх у хуткім часе павінны прызначыць. Дэпутаты мясцовых саветаў, якія атрымалі мандаты падчас выбараў 25 лютага, таксама павінны выбраць сваіх прадстаўнікоў у якасці дэлегатаў УНС. Другая траціна дэлегатаў УНС — гэта беларускія чыноўнікі вышэйшага звяна, у ліку якіх — Аляксандр Лукашэнка, прадстаўнікі выканаўчай і судовай улады. Астатняя траціна — так званая «грамадзянская супольнасць». Мінюст ужо вызначыў, што дэлегаваць сваіх прадстаўнікоў у склад УНС маюць права пяць грамадскіх аб'яднанняў: «Белая Русь», БРСМ, Беларускі саюз жанчын, Федэрацыя прафсаюзаў Беларусі і Беларускае грамадскае аб'яднанне ветэранаў. «Калі казаць метафарычна, то сістэма акукляецца. Народ стаў лішнім. Народ, які ў 2020 годзе запатрабаваў сумленных выбараў, палохае і раздражняе Лукашэнку. Таму ён імкнецца гэты новы орган з каласальнымі паўнамоцтвамі па новай Канстытуцыі засцерагчы нават ад ускоснага ўплыву народнага волевыяўлення», — каментуе прынцып фарміравання УНС Класкоўскі. УНС — «пятае кола» ў сістэме ўлады Калі толькі пачаліся размовы аб канстытуцыйнай рэформе, пасля якой УНС і здабыў статус канстытуцыйнага органа, многія лічылі, што на зменах у асноўным законе настойвала Расія, каб такім чынам забяспечыць транзіт улады ў Беларусі. Меркавалася, што Лукашэнка зойме пасаду старшыні УНС і будуць арганізаваныя датэрміновыя прэзідэнцкія выбары — такую магчымасць не выключаў і сам Лукашэнка. «Аднак сітуацыя змянілася, ён змог зацэментаваць грамадства і вярнуць кантроль у дзяржаве рэпрэсіўнымі метадамі. І яму больш не патрэбны гэты транзіт», — кажа аналітык Народнага антыкрызіснага ўпраўлення Арцём Брухан. Паводле яго слоў, цяпер УНС для Лукашэнкі стаў «пятай нагой у сабакі» — ён зусім не разумее, навошта ствараць такую сістэму, пры гэтым дамоўленасць трэба было выканаць. Пра неразуменне Лукашэнкі ролі УНС у палітычнай сістэме Беларусі, са слоў Брухана, сведчыць таксама выраз «УНС павінна знайсці сваё месца, але не перашкаджаць прэзідэнту». «Гэта значыць орган створаны, але Лукашэнка дагэтуль разважае пра ягоную сутнасць. Цяпер транзіт не плануе, але, магчыма, збіраецца выкарыстоўваць яго ў будучыні. Хоць я не здзіўлюся, калі ён потым наогул прыбярэ УНС з Канстытуцыі», — разважае Арцём Брухан. Класкоўскі, у сваю чаргу, адзначае, што цяпер пытанне транзіту перастала быць актуальным праз рэпрэсіі ў краіне і пачатак поўнамаштабнай вайны ва Украіне, праз якую Пуціну стала няма чаго мяняць Лукашэнку. Акрамя таго, сам Лукашэнка, паглядзеўшы на досвед транзіту ў Казахстане, наўрад ці захоча так эксперыментаваць. Шырокія паўнамоцтвы УНС ствараюць праблему двоеўладдзя З улікам таго, што Канстытуцыя дае УНС «тэрмаядзерныя паўнамоцтвы», як выказаўся Класкоўскі, гэта патэнцыйна стварае праблему двоеўладдзя і канкурэнцыі з функцыямі прэзідэнта. «Як дасведчаны чалавек, Лукашэнка выдатна разумее, што ў дзяржаве не можа быць дзве ўлады. Ён сваімі рукамі стварыў сістэму двоеўладдзя, і таму перажывае, які з цэнтраў будзе перацягваць на сябе ўплыў у наменклатуры», — лічыць Брухан. Па словах абодвух аналітыкаў, гэтую дылему Лукашэнка збіраецца вырашаць «у сваім духу»: ён сядзе яшчэ і ў крэсла старшыні УНС, што дазваляе Канстытуцыя, і будзе ўтрымліваць абедзве пасады. «Калі ўявіць сабе, што Лукашэнка па нейкай прычыне не зможа выконваць свае абавязкі, то УНС сапраўды можа стаць інструментам барацьбы за ўладу як орган з шырокімі паўнамоцтвамі. Лукашэнка адчувае гэтую небяспеку, але пакуль адганяе ад сябе гэтыя думкі, спадзеючыся на свой фізічны рэсурс і перавыбранне ў 2025 годзе», — кажа Класкоўскі. УНС, як і з'езды КПСС — не месца для дыскусій Зрэшты, задача знайсці УНС месца ў сістэме ўлады ў Беларусі з улікам усіх абставінаў стаіць і перад чыноўнікамі. Так, напрыклад, гендырэктар Нацбібліятэкі Вадзім Гігін прапанаваў замацаваць асноўныя палажэнні ідэалогіі беларускай дзяржавы на УНС. Зрэшты, Аляксандр Класкоўскі не лічыць, што ў УНС будзе нейкая асаблівая, унікальная роля і функцыі. «Выглядае так, што яны проста ўпісалі ў Канстытуцыю гэты орган з вялікімі паўнамоцтвамі і цяпер ламаюць галаву, што з ім рабіць. Адсюль і гэтыя размовы пра зацвярджэнне на УНС дзяржаўнай ідэалогіі. Абсалютна зразумела, што пры цяперашнім складзе лаялістаў і адданых правадыру людзей даволі па-дурному чакаць нейкіх дыскусій і альтэрнатыўных меркаванняў. Усе дружна падымуць рукі, як на з'ездах КПСС», — лічыць аналітык. Дэмакратычныя сілы Беларусі, якія ўжо назвалі УНС недэмакратычным органам для замацавання незаконнай улады Лукашэнкі, павінны рыхтавацца да наступнай электаральнай кампаніі — прэзідэнцкіх выбараў у 2025 годзе, кажа Брухан. «Трэба не даць рэжыму правесці наступную кампанію спакойна і без праблем, як ён запланаваў. Бо цішыня для дыктатуры — гэта найлепшае асяроддзе».

Павел Латушка, намеснік кіраўніцы Аб'яднанага Пераходнага Кабінета Беларусі, кіраўнік Народнага антыкрызіснага ўпраўлення выступіў з вітальным словам з нагоды ўрачыстага мерапрыемства да Дня Волі — 106-ай гадавіны абвяшчэння Беларускай Народнай Рэспублікі. «У Беларусі ёсць свае героі. Героі, якія змагаюцца ва Украіне; героі — беларускія партызаны; героі, якія, на жаль, сядзяць у турмах. Большасць беларусаў — прагнуць свабоды, прагнуць дэмакратыі. Жадаюць незалежнасці і працягваюць змагацца за яе», — адзначыў Павел Латушка. Урачыстае мерапрыемства адбылося 21 сакавіка 2024 года ў Музеі Вольнай Беларусі ў Варшаве. З відэазваротамі таксама выступілі старшыня Рады Беларускай Народнай Рэспублікі Івонка Сурвіла, кіраўніца Аб’яднанага Пераходнага Кабінета Беларусі Святлана Ціханоўская. Удзел у мерапрыемстве прынялі прадстаўнікі канцылярыі прэзідэнта Польшчы, Сейма і Сената Польшчы, Міністэрства замежных спраў Польшчы, у тым ліку дырэктары дагаворна-прававога і консульскага дэпартаментаў, прадстаўнікі Міністэрстваў культуры, унутраных спраў, юстыцыі, спорта, а таксама паслы Аўстрыі, Бельгіі, Іспаніі, Люксембурга, Харватыі, Латвіі, Літвы, Францыі, Румыніі, Балгарыі, Італіі, Эстоніі, Нарвегіі, Ірландыі, Малдовы і дыпламаты іншых краін, прадстаўнік урада Фландрыі. У вітальным слове віцэ-маршалка Сейма Польшчы Пятра Згажэльскага адзначана сумесная гісторыя беларускага і польскага еўрапейскіх народаў і далейшая падтрымка Польшчы ў барацьбе за свабодную і незалежную Беларусь. У выступленні на ўрачыстасці першы намеснік міністра юстыцыі Польшчы Кшыштаф Сьмішэк падкрэсліў падтрымку з боку ўладаў Польшчы дэмакратычнага выбару беларускага грамадства. У мерапрыемстве прынялі ўдзел прадстаўнікі незалежных беларускіх і замежных медыя: «Белсат», Financial Times, Rzeczpospolita, Радыё Рацыя, TVP World і іншых. Мерапрыемства аб’яднала сабой прадстаўнікоў беларускай дыяспары і беларускай этнічнай меншасці, прадстаўнікоў дэмакратычных сіл і грамадскіх актывістаў, кіраўнікоў беларускіх ініцыятыў. У мерапрыемстве прынялі ўдзел прадстаўнікі Рады Беларускай Народнай Рэспублікі, члены Аб’яднанага Пераходнага Кабінета Беларусі, члены Каардынацыйнай рады, прадстаўнікі аб'яднанняў сілавікоў Беларусі ByPol і BelPol, Беларускай Рады культуры, аб’яднання беларускіх палітвязняў «Да Волі», Partyzanka і іншых. У культурнай праграме ўрачыстасці адбыўся паказ фрагмента пастаноўкі «Слова з-за кратаў» тэатральнай трупы «Вольныя Купалаўцы» ў складзе народнай артысткі Беларусі Зоі Белахвосцік, Алега Гарбуза, Сяргея Чуба, Крысціны Дробыш, адбыўся выступ хора Concordia пад кіраўніцтвам мастацкага кіраўніка і дырыжора Галіны Казіміроўскай, Варшаўскага Вольнага аркестра, адбылося адкрыццё выставы REVISION 30 Сяргея і Дзмітрыя Брушко — бацькі і сына, якія ў сваіх працах зафіксавалі апошнія 30 гадоў шляху Беларусі да пераменаў. Адвакат Ганна Маціеўская перадала ў фонды Музея Вольнай Беларусі мастацкія работы Юрыя Стыльскага, Антона Радзівонава і Яны Шостак. «Адзначаючы сёння пакуль не юрыдычна, але фактычна дзяржаўнае свята Беларусі, мы павінны ўсвядоміць гістарычную паралель, у якой на дадзены момант знаходзіцца Беларусь і беларускі народ. У цяжары выпрабаванняў куюцца сапраўдныя нацыі. Мы, беларусы, павінны выканаць свой гістарычны абавязак. Цяпер наш час вырашаць лёс Беларусі. Мы павінны захаваць краіну. Гэта наша адказнасць. І мы вернемся, абавязкова вернемся ў вольную, незалежную Беларусь», — падкрэсліў падчас мерапрыемства Павел Латушка. Фінансаванне дадзенага мерапрыемства адбылося выключна са сродкаў мецэнатаў Музея Вольнай Беларусі.

Павел Паўлавіч Латушка: намеснік кіраўніцы Аб'яднанага Пераходнага Кабінета Беларусі, кіраўнік Народнага антыкрызіснага ўпраўлення, пасол Джакузі і саўны для дыктатара замест дапамогі тым, хто мае патрэбу. Менавіта такая характарыстыка напрошваецца пры ацэнцы існуючых падыходаў рэжыму да сацыяльнай палітыцы. Рэжымная прапаганда не спыняе спекуляваць на тэзісе аб тым, што Беларусь — сацыяльна арыентаваная дзяржава, аднак ужо шмат гадоў гэта вызначэнне з'яўляецца толькі чарговым прапагандысцкім хітрыкам. Сёння мы раскажам, як Беларусь адыходзіць ад сацыяльнай арыентаванасці і хто атрымлівае выгаду ад гэтага. Выдаткі на сацыяльныя патрэбы беларуская дзяржава фінансуе з бюджэту, праект якога прымаецца на кожны год. Функцыі па яго размеркаванні сёння належаць рэжыму дыктатара, які незаконна ўтрымлівае ўладу ў краіне — і палітыка размеркавання бюджэту, які фарміруецца ў першую чаргу з нашых падаткаў — падаткаў беларусаў, найбольш красамоўна паказвае рэальныя прыярытэты Лукашэнкі — гэта першы тэзіс, пра які мы сёння раскажам. Прадэманструем структуру бюджэту наглядна. Часткай сацыяльных выдаткаў Беларусі з'яўляюцца выдаткі на ахову здароўя, адукацыю, сацыяльную палітыку — сукупна на гэтыя патрэбы ў 2024 годзе прадугледжана крыху больш за 7 млрд рублёў. Менавіта з гэтых сродкаў ажыццяўляецца фінансаванне расходаў, сярод іншага, на дапамогу неабароненым слаям насельніцтва. Параўнаем гэтую лічбу з некаторымі выдаткамі, якія не маюць прамога дачынення да сацыяльнай сферы. Напрыклад, на агульнадзяржаўную дзейнасць, нацыянальную абарону, судова-сілавую сістэму сукупна выдзелена больш за 30 млрд рублёў. Больш чым у чатыры разы болей, чым на ахову здароўя, адукацыю і сацыяльную палітыку. Чаму ж існуе такі дысбаланс? Няўжо беларусы насамрэч жывуць настолькі добра, што галоўныя праблемы, якія застаецца вырашаць, будуюцца вакол функцыянавання дзяржаўнай сістэмы і сілавога апарата? Гэта пытанне рытарычнае, бо адказ на яго відавочны: мэты Лукашэнкі не ляжаць у галіне паляпшэння дабрабыту беларускага народа, а накіраваныя толькі на захаванне ўласнай улады, якую ён незаконна ўтрымлівае, у тым ліку сілавым шляхам — і менавіта на гэтыя мэты вылучаецца асноўная частка дзяржбюджэту. І ў гэтым крыецца асноўная прычына таго, што тыя беларусы, якія з прычыны складанай жыццёвай сітуацыі маюць патрэбу ў дзяржпадтрымцы, гэтую дапамогу атрымліваюць у меншым аб'ёме. Прывядзем у прыклад хаця б памер пенсій дзецям з інваліднасцю 4-ай — самай цяжкай — ступені страты здароўя. На люты-красавік 2024 года такія выплаты складаюць крыху больш за 440 беларускіх рублёў (або каля 125 еўра ў эквіваленце). Параўнаем з заробкам міліцыянта Мінскага аддзела Дэпартамента аховы МУС РБ. Мінімальныя выплаты кандыдату на такую вакансію пачынаюцца ад 2 000 рублёў. То бок толькі мінімальны заробак міліцыянта ў Беларусі эквівалентны чатыром з паловай пенсіям для дзяцей з самай цяжкай групай інваліднасці. І гэты пры тым, што супрацоўнікі МУС маюць шэраг ільгот і прэферэнцый. Пры тым, што сілавы апарат у Беларусі разадзьмуты. Так мы сапраўды можам казаць аб сацыяльна арыентаванай дзяржаве? Разам з тым рэжым працягвае заганяць недафінансаваную сацыяльную сферу ў глыбокую яму. Праяву гэтаму можна знайсці і ў масавай ліквідацыі арганізацый недзяржаўнага сектара пасля 2020 года — гэта другі тэзіс, на які мы сёння звернем увагу. Па-сапраўднаму беспрэцэдэнтная зачыстка недзяржаўнага сектара пасля 2020 года закранула тысячы арганізацый, сярод якіх — дабрачынныя і гуманітарныя. Многія з іх займаліся дапамогай найбольш уразлівым слаям насельніцтва, у тым ліку людзям з інваліднасцю і цяжкімі захворваннямі, малазабяспечаным грамадзянам, асобам без пэўнага месца жыхарства і іншым, якія жывуць у нястачы ў дапамозе. Зачысціўшы сектар, рэжым пазбавіў падтрымкі тысячы грамадзян, якія ўваходзяць у катэгорыю неабароненых слаёў насельніцтва. Маштаб шкоды, нанесенай рэжымам Лукашэнкі ўразлівым слаям насельніцтва, складана пераацаніць. Толькі адна з найбуйнейшых ліквідаваных арганізацый — дабрачынная платформа «Імёны» — за пяць гадоў працы сабрала на дабрачынныя мэты каля 3 мільёнаў долараў, атрымала больш за 200 тысяч плацяжоў ад людзей з усяго свету. За гэтыя сродкі платформа прафінансавала каля 40 праектаў, якія рэалізоўвалі 30 НКА Беларусі. Дапамогу атрымалі не менш за 50 тысяч чалавек. Яшчэ раз. Не менш за 50 тысяч чалавек, якім гэтая дапамога была неабходная. Што ж рэжым прапанаваў грамадству наўзамен ліквідаваных гуманітарных арганізацый? Па сутнасці — нічога, але затое дабрачынную сферу рэжым вырашыў узяць пад свой кантроль, а сродкі на гуманітарныя патрэбы акумуляваць у адзіным фондзе. У 2022 годзе Мінюст зарэгістраваў так званы Фонд першага Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь, які атрымаў і аднайменную назву — «Фонд першага». Восенню мінулага года аб'яднанне былых беларускіх сілавікоў BELPOL правяло расследаванне яго дзейнасці. І асаблівую цікавасць прыцягнуў яго адрас — г. Мінск, вул. Чырвонаармейская, 15 — бо менавіта там знаходзіцца рэзідэнцыя Лукашэнкі са спа-цэнтрам, басейнам, канферэнц-залай, рабочым кабінетам і спальняй. Ці не для патрэб Лукашэнкі быў створаны гэты фонд? І важна адзначыць, што рэзідэнцыя, на адрас якой зарэгістраваны фонд — толькі адна з як мінімум 18 рэзідэнцый Лукашэнкі ў Беларусі і за мяжой. І гэта толькі тыя, што вядомыя грамадскасці. Узнікае лагічнае пытанне: а ці можа адзін чалавек спаць адначасова на 18 ложках? Навошта яму столькі рэзідэнцый? Ён у чарговы раз можа сказаць, што гэта не яго, а дзяржавы. Але беларускі народ у 2020 годзе выразна патлумачыў, што не хоча гэта фінансаваць. Бо кожную рэзідэнцыю Лукашэнкі, нават калі ён там не начуе, трэба ахоўваць, утрымліваць, прыбіраць, добраўпарадкоўваць тэрыторыю. Вы ўяўляеце, якія каласальныя грошы ідуць проста так на вецер, унікуды, для таго, каб Лукашэнка меў (хутка, напэўна, ужо ў кожным раёне) сваю рэзідэнцыю для адпачынку. Гэта велізарная нагрузка на бюджэт, а значыць — на нас, на беларусаў, на беларускіх падаткаплацельшчыкаў, бо Лукашэнка не аплачвае гэта са сваёй кішэні — ён жа «бедны», «самы бедны» грамадзянін краіны, як ён сцвярджае. Гэта плацяць беларусы. Няхай задумаюцца менавіта тыя, хто яшчэ дагэтуль думае пра тое, што варта падтрымліваць такога чалавека. Няхай падумаюць: а ці варта і колькі каштуе гэта вам? Пенсійная пастка Лукашэнкі. Яшчэ адзін крытэрый сацыяльнай адказнасці дзяржавы — памер пенсій. Мы, нашы бацькі, нашы бабулі і дзядулі, адпрацаваўшы працоўны стаж і папаўняючы падаткамі бюджэт краіны, маем права прэтэндаваць на выплаты з боку дзяржавы. Важна разумець, што працоўныя пенсіі — гэта не нейкая падачка Лукашэнкі, гэта не ягоная заслуга, як ён нам увесь час спрабуе расказаць, а законнае ўзнагароджанне, якое выплачвае большасць краін свету сваім грамадзянам, якія дасягнулі пенсійнага ўзросту. Беларусы, якія падарожнічаюць па Еўропе, часта могуць заўважыць, што многія еўрапейскія турысты ў Парыжы, Рыме, Празе, Лондане і іншых гарадах — якраз пенсійнага ўзросту. У іх хапае сродкаў, каб падарожнічаць па свеце. Але беларускія пенсіянеры падарожнічаюць значна радзей. Дакладней, калі наогул падарожнічаюць. І адна з прычын — тое, якія пенсіі атрымліваюць беларускія пенсіянеры. Пенсійная сістэма Беларусі — размеркавальная, яе сутнасць складаецца ў тым, што эканамічна актыўнае насельніцтва дзяржавы выплачвае страхавыя ўнёскі, з якіх у наступным выплачваюцца пенсіі. Сярэдняя пенсія па ўзросце ў Беларусі ў 2023 годзе склала крыху больш за 700 рублёў або каля 200 еўра. Разгледзім сітуацыю ў суседзяў. Літва і Латвія — як і Беларусь, краіны былога Савецкага Саюза. Распад Савецкага Саюза паставіў краіны ў падобнае эканамічнае становішча. Але што ж з пенсіямі ў гэтых краінах? Сярэдняя пенсія ў Літве складае 575 еўра або каля 2 тысяч беларускіх рублёў. Сярэдняя пенсія ў Латвіі — 527 еўра, або амаль 1900 беларускіх рублёў. Сярэдняя пенсія ў Польшчы каля 670 еўра, або амаль 2 400 беларускіх рублёў. І тут гаворка ідзе не пра максімальныя пенсіі, а пра асераднёную суму. І цяпер барабанны дроб: 700 рублёў у Беларусі, 2 тысячы ў Літве, 1 900 у Латвіі і 2 400 у Польшчы. Вы таксама адчуваеце, што гэтыя лічбы дэманструюць кошт рэжыму Лукашэнкі для беларусаў? А цяпер, калі працаздольнае насельніцтва пакідае Беларусь і сярэдні ўзрост у краіне расце (і ён самы высокі з усіх краін-дзяржаў удзельнікаў так званага СНД — ужо наблізіўся да 42 гадоў), мы ўяўляем з вамі, што чакае краіну ў тым ліку з пункту гледжання выплаты пенсій? З якіх сродкаў яны будуць выплачвацца, калі Лукашэнка ўтрымаецца яшчэ ва ўладзе? Дзеля справядлівасці можна адзначыць, што і ў Польшчы, і ў Літве, і ў Латвіі вышэйшыя выдаткі на камунальныя і спадарожныя паслугі — пра гэта ўвесь час кажа прапаганда, але нават з улікам гэтага сітуацыя ў краін-суседак выглядае нашмат лепш, чым у Беларусі. У чым жа прычына такіх разыходжанняў? А можа, кіраўніцтва гэтых краін не выпампоўвае грошы з бюджэту для пабудовы рэзідэнцый? Можа быць у тым, што дзяржаўная палітыка там будуецца для паляпшэння дабрабыту людзей і там улада падкантрольная людзям — яна не можа так красці, як крадзе рэжым Лукашэнкі ў Беларусі. Лукашэнка выкарыстоўвае ўладу для перманентнага стварэння пагроз у рэгіёне — можа быць у гэтым прычына? Таму што яму патрэбныя грошы на так званую абарону, а ў рэальнасці — на сілавы апарат. Лукашэнка — хлус, якога яшчэ не сустракала гісторыя Беларусі. І яго прапаганда накіравана на тое, каб пераканаць людзей, што яны добра жывуць — але не зрабіць іх жыццё лепш. Аднак як бы не стараўся Лукашэнка аб'ектыўныя фактары паказваюць рэальнае становішча спраў. І тое, пра што мы сёння гаворым — толькі частка выбудаванага рэжымам міфа аб сацыяльнай дзяржаве. Аб астатніх аспектах гэтага штучнага міфа мы яшчэ абавязкова будзем распавядаць.

Павел Паўлавіч Латушка: намеснік кіраўніцы Аб'яднанага Пераходнага Кабінета Беларусі, кіраўнік Народнага антыкрызіснага ўпраўлення, пасол Рэжым Лукашэнкі надае вялікую ўвагу ідэалагічнай апрацоўцы дзяцей. Гэта тычыцца як беларускіх, так і ўкраінскіх дзяцей. З пачатку поўнамаштабнай вайны Расіі супраць Украіны каманда НАУ працуе над зборам доказаў здзяйснення Лукашэнкам і ягонымі саўдзельнікамі ваеннага злачынства — незаконнага перамяшчэння ўкраінскіх дзяцей, у тым ліку сірот, з часова акупаваных Расіяй украінскіх тэрыторый у Беларусь. Каманда НАУ ўжо ўстанавіла асабістыя дадзеныя дзясяткаў украінскіх дзяцей, незаконна вывезеных з тэрыторыі Украіны. Пры гэтым усяго, паводле нашых звестак, з больш чым 20 акупаваных гарадоў і населеных пунктаў Украіны ў Беларусь было вывезена больш за 3 тысячы ўкраінскіх дзяцей. Падчас незаконнага перамяшчэння і знаходжання ўкраінскіх дзяцей у Беларусі, сістэмай Лукашэнкі была арганізаваная праграма перавыхавання пад выглядам г. зв. рэабілітацыйнай праграмы ў лагеры «Дубрава». Сюды ўваходзяць сустрэчы з прадстаўнікамі г. зв. Саюзнай дзяржавы, рэжыму Лукашэнкі, РПЦ, мотаклубаў «Начныя Валькірыі» і «Начныя ваўкі», а таксама прадстаўнікамі БРСМ і прапагандыстамі. Больш за тое, з апублікаваных прапагандыстамі Лукашэнкі фатаграфій відаць, што дзяцей навучаюць асновам абыходжання са зброяй. Сыходзячы з сабраных доказаў, мы можам заявіць: дзеці ўдзельнічалі ў праграме мерапрыемстваў, якая ўтрымлівала элементы палітычнага, а менавіта антыўкраінскага, пралукашэнкаўскага і пракрамлёўскага перавыхавання. Важным з'яўляецца тое, што падчас слуханняў па дакладзе аб сітуацыі ў Беларусі Вярхоўнага камісара ААН па правах чалавека прадстаўнік Украіны адзначыў, што «дэпартацыя дзяцей у Беларусь — ваеннае злачынства». Дадзенае абмеркаванне праходзіла некалькі дзён таму ў Жэневе ў рамках пасяджэння Савета ААН па правах чалавека. НАУ адзначае важнасць заяўленай афіцыйнай пазіцыі Украіны, іншых краін і міжнародных арганізацый па пытанні незаконнага перамяшчэння ўкраінскіх дзяцей, іх індактрынацыі і перавыхавання на тэрыторыі Беларусі. Мы працягнем працу па зборы доказаў і іх наступнай перадачы ў Офіс Пракурора МКС, уладам Украіны для прыцягнення Лукашэнкі да адказнасці за ўчыненае ваеннае злачынства.

Выступ Паўла Латушкі, кіраўніка Народнага антыкрызіснага ўпраўлення, намесніка кіраўніцы Аб'яднанага Пераходнага Кабінета Беларусі Шаноўнае спадарства, дарагія сябры, я рады вітаць усіх гасцей-спецыяльных пасланнікаў краін-членаў ЕС па Усходнім партнёрстве і асабліва спадара Дзірка Шубеля за арганізацыю сустрэчы і магчымасць выступіць. Мы знаходзімся ў Музеі Вольнай Беларусі — які не толькі займаецца зборам артэфактаў пратэстнай Беларусі-2020 і наступных гадоў, выставамі беларускіх мастакоў, тэатральнымі пастаноўкамі, але і з'яўляецца адкрытай грамадска-палітычнай і дыскусійнай пляцоўкай для ўсёй дэмакратычнай супольнасці. Музей з'яўляецца адным з праектаў каманды Народнага антыкрызіснага ўпраўлення, якую я тут прадстаўляю. Сёлета спаўняецца 4 гады з пачатку падзей лета 2020 года ў Беларусі. 2 гады з пачатку вайны Расіі і рэжыму Лукашэнкі супраць Украіны. У кантэксце сусветнай гісторыі гэтыя гады і падзеі з'яўляюцца толькі імгненнем. Але для мільёнаў беларусаў падзеі апошніх гадоў сталі самым вялікім і цяжкім выпрабаваннем у іх жыцці. І самым доўгім. Па дадзеных праваабарончага цэнтра «Дысідэнтбай», па стане на сёння ў Беларусі ў зняволенні ўтрымліваецца 1 602 афіцыйна прызнаных палітвязняў. 1 082 былых палітвязняў ужо адбылі свае тэрміны. На месца палітвязняў, якія выйшлі з турмаў, рэжым Лукашэнкі саджае новых. У турме ўжо памерлі як мінімум пяцёра палітвязняў: Вітольд Ашурак, Алесь Пушкін, Мікалай Клімовіч, Вадзім Храсько, Ігар Леднік. Катаванні, нечалавечыя ўмовы ўтрымання, адсутнасць медыцынскай дапамогі — вось з чым сутыкаюцца палітвязні ў турмах Лукашэнкі. І яны паміраюць. 6 палітычных зняволеных знаходзяцца ў рэжыме інкамунікада: Мікалай Статкевіч, Марыя Калеснікава, Максім Знак, Віктар Бабарыка, Ігар Лосік, Сяргей Ціханоўскі. Лідар сацыял-дэмакратаў Мікалай Статкевіч знаходзіцца ў рэжыме строгай ізаляцыі ўжо больш за 400 дзён. Пра яго лёс нічога не вядома. Паводле справаздачы Цэнтра права і дэмакратыі «Justice Hub», з траўня 2020 да траўня 2023 года ахвярамі злачынстваў супраць чалавечнасці ў Беларусі сталі не менш за 136 тысяч чалавек. Незаконнае пазбаўленне волі, катаванні, забойствы, згвалтаванні і іншыя сур'ёзныя формы сэксуальнага гвалту, у тым ліку ў дачыненні да непаўналетніх, гвалтоўныя знікненні, дэпартацыі — вось што адбываецца ў Беларусі. Кожны дзень. У Беларусі ліквідаваныя ўсе незалежныя сродкі масавай інфармацыі. У Беларусі за гэтыя 3,5 года ліквідавана 1 500 няўрадавых арганізацый, у стадыі ліквідацыі знаходзіцца 950. Ліквідаваныя ўсе 11 палітычных партый. Мы можам канстатаваць практычна поўнае знішчэнне грамадзянскай супольнасці. Унутрыпалітычная сітуацыя Сёння Лукашэнка ўтрымлівае ўладу перш за ўсё дзякуючы сілавому апарату і фінансава-эканамічнай падтрымцы з боку Расійскай Федэрацыі. Адным з важных фактараў фінансавай устойлівасці рэжыму з'яўляецца выкарыстанне магчымасцей абыходу санкцый ЕС, ЗША і іншых краін праз Беларусь у інтарэсах Расіі. Кантрабандная, карупцыйныя схемы, а таксама фактычна легальныя даходы праз адсутнасць сінхранізацыі санкцый у дачыненні да Расіі і рэжыму Лукашэнкі. Усё гэта дазваляе дыктатару зарабляць досыць вялікія грошы. У Беларусі пачаўся электаральны цыкл. 25 лютага Лукашэнка арганізаваў прызначэнне дэпутатаў у парламент. Мы вызначылі гэты дзень як «дзень без выбару». На адзін мандат у парламент Лукашэнкі прэтэндавала ўсяго два кандыдаты. Прагноз незалежных палітолагаў і журналістаў пра тое, каго Лукашэнка прызначыць у свой парламент, на 100% пацвердзіўся. Мы сыходзім з таго, што дадзены інстытут не можа мець міжнароднага прызнання і ўдзельнічаць у міжнародных парламенцкіх арганізацыях у сувязі з тым, што дадзены орган не з'яўляецца органам, які прадстаўляе беларускі народ. 25-26 красавіка ў Мінску пройдзе пасяджэнне Усебеларускага народнага сходу — канстытуцыйнага органа, які створаны Лукашэнкам. Гэты орган фактычна стане вышэйшым за парламент. У яго фактычна прызначаюцца дэпутаты розных узроўняў, суддзі, пракуроры, прадстаўнікі сілавога блоку, урада, адміністрацыі Лукашэнкі і няўрадавых арганізацый, цалкам падкантрольных рэжыму. Лукашэнка стварыў 4 партыі, якія не з'яўляюцца ў агульным разуменні гэтага слова палітычнымі структурамі, і цалкам інкарпараваныя ў таталітарную сістэму Лукашэнкі. Трэцім этапам пасля стварэння Усебеларускага народнага сходу стануць выбары Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь, якія могуць прайсці як у 2024, так і ў 2025 годзе. Рашэнне аб даце правядзення выбараў знаходзіцца ў выключнай кампетэнцыі дыктатара. Сёння мы можам канстатаваць, што ў Беларусі склалася таталітарная сістэма. У Беларусі няма прадстаўнічых органаў улады, існуе поўны прававы дэфолт, не дзейнічаюць нормы міжнароднага права, дэмакратыі, свабоды слова. Грамадзянская супольнасць і яго інстытуты знішчаны. Лукашэнка знаходзіцца пад значным кантролем Пуціна і фактычна з'яўляецца марыянеткай, якая рэалізуе палітыку ў яго інтарэсах. Лукашэнка балансуе ў пытаннях захавання ўлады ўнутры Беларусі, выкарыстоўваючы інструменты атрымання эканамічных рэсурсаў ад Расіі і выконваючы заданні вайскова-палітычнага і дыпламатычнага характару ў інтарэсах Крамля. Дэмакратычныя сілы Беларусі Мы можам канстатаваць унікальную сітуацыю, якая склалася сярод дэмакратычных сіл Беларусі. Яна ўнікальная з пункту гледжання гісторыі сучаснай Еўропы. Мы маем фактычна тры інстытуты, якія прадстаўляюць інтарэсы беларусаў за мяжой і ажыццяўляюць дзеянні, накіраваныя на аказанне ўплыву на ўнутраны парадк дня ў Беларусі. Першы інстытут — гэта прэзідэнт-элект, і адначасова кіраўніца Аб'яднанага Пераходнага Кабінета Беларусі — Святлана Ціханоўская. Другі інстытут — Аб'яднаны Пераходны Кабінет як выканаўчы орган дэмакратычных сіл, які я маю гонар прадстаўляць. Трэці інстытут — Каардынацыйная Рада. Захаванне, умацаванне і развіццё гэтых інстытутаў з'яўляецца агульнай стратэгіяй дэмакратычнай большасці ў беларускім грамадстве сёння. Перад намі стаіць важная задача арганізацыі прамых выбараў у Каардынацыйную Раду, якія могуць адбыцца ў прамежку паміж маем і вераснем 2024 года. Адначасова за апошнія гады з'явіўся цэлы шэраг новых інстытутаў, якія маюць грамадска-палітычную, грамадзянскую і праваабарончую арыентацыю дзейнасці. Сярод іх мы можам вылучыць Офіс Святланы Ціханоўскай, НАУ, арганізацыі былых сілавікоў Беларусі — Белпол і Байпол, рух рабочых — Рабочы Рух, Кіберпартызаны і іншыя. У сувязі з немагчымасцю ажыццяўлення прафесійнай дзейнасці на тэрыторыі Беларусі, за мяжой створана шырокая сетка незалежных СМІ, сярод якіх важна вылучыць Белсат, Еўрарадыё, Радыё Рацыя, Наша Ніва, Маланка ТБ і іншыя. З-за мяжы таксама працуюць беларускія блогеры і адпаведныя каналы — NEXTA, Рэальная Беларусь, ТВ6, Андрэй Курэйчык і іншыя. Няўрадавы сектар Беларусі ў сувязі з рэлакацыяй таксама прадстаўлены за мяжой, аднак таксама як і вышэйзгаданыя інстытуты працягвае ажыццяўляць узаемадзеянне па канфідэнцыйных каналах з беларусамі, якія пражываюць унутры краіны. Тут мы можам адзначыць наяўнасць дзясяткаў, калі не сотняў няўрадавых арганізацый. Такім чынам, мы маем унікальную сітуацыю фактычнага захавання інстытутаў, няўрадавых арганізацый, палітычных структур і незалежных СМІ, якія штодня працуюць над змяненнем сітуацыі ў Беларусі. Мы самакрытычна ставімся да эфектыўнасці нашай дзейнасці, але разам з тым важны сам факт таго, што на працягу трох з паловай гадоў нам удалося захаваць кансалідацыю і пэўную ступень эфектыўнасці. Стратэгія ў дачыненні да Беларусі На жаль, мы павінны прызнаць, што з 2020 года так і не была прынятая выразная зразумелая стратэгія дзеянняў, накіраваных на змяненне сітуацыі ў Беларусі. За гэты час Лукашэнка: Разгарнуў самыя маштабныя масавыя рэпрэсіі ў дачыненні да беларускага грамадства за апошнія 50 гадоў гісторыі Еўропы. У Беларусі здзяйсняюцца злачынствы, якія паводле афіцыйных дакументаў Парламенцкай асамблеі Савета Еўропы, Еўрапейскага Парламента і Савета па правах чалавека ААН прызнаюцца як злачынствы супраць чалавечнасці. Арганізаваў захоп грамадзянскага самалёта Ryanair, тым самым фактычна здзейсніў тэрарыстычны акт. Арганізаваў неабвешчаную вайну з выкарыстаннем нелегальных мігрантаў у дачыненні да дзяржаў-суседзяў Беларусі, членаў ЕС. Прадаставіў тэрыторыю Беларусі для агрэсіі ў дачыненні да Украіны і такім чынам яго дзеянні кваліфікуюцца ў адпаведнасці з рэзалюцыяй Генасамблеі ААН нумар 3314 1974 года ў якасці акта агрэсіі. Стаў галоўным саюзнікам Расіі ў ваенна-прамысловым і гандлёва-эканамічным супрацоўніцтве. Ні Паўночная Карэя, ні Венесуэла, ніякія іншыя краіны не могуць параўнацца па маштабах тактычнай і стратэгічнай дапамогі, якую аказвае Лукашэнка ў агрэсіі Расіі супраць Украіны. Дамогся размяшчэння тактычнай ядзернай зброі на тэрыторыі Беларусі. Мы можам прагназаваць, што наступным крокам стане размяшчэнне стратэгічнай ядзернай зброі на тэрыторыі краіны. На сённяшні дзень мы павінны канстатаваць, што адзіная краіна, якая мае выразную сістэмную стратэгію дзеянняў у дачыненні да Беларусі — гэта Расійская Федэрацыя, якая паставіла сваёй стратэгічнай мэтай інкарпараванне тэрыторыі Беларусі ў склад Расійскай Федэрацыі. Калі мы бачым сёння з вамі дзеянні Расіі, накіраваныя на ваенную акупацыю Украіны, то адначасова мы павінны канстатаваць, што Расія ажыццяўляе дзеянні па неваеннай акупацыі Беларусі. У чым заключаецца стратэгія Расійскай Федэрацыі? Іх стратэгіяй з'яўляецца аказанне інфармацыйнага, ідэалагічнага, культурнага ўплыву на беларускае грамадства. Адначасова маргіналізацыя беларускай культуры, беларускай мовы ў Беларусі, узмацненне ўспрымання ўнутры краіны, сярод беларусаў, адзінства з расійскім грамадствам, перапісванне гісторыі і г.д. Гэта мілітарызацыя грамадства, вызначэнне ў якасці агульных ворагаў Еўрапейскага саюза, Злучаных Штатаў Амерыкі, у цэлым дэмакратычных каштоўнасцяў. Для гэтага выкарыстоўваюцца як інфармацыйныя інструмэнты прапаганды, так і стварэнне прарасійскіх няўрадавых арганізацый на тэрыторыі Беларусі, подкуп, карумпаванне дзяржаўных чыноўнікаў, укараненне ў сыстэму нацыянальнай абароны і бяспекі асобаў, звязаных з расійскімі спецслужбамі. Важны тэзіс, які я хацеў бы агучыць. Мы аддаём сабе поўную справаздачу ў тым, што адказнасць за будучыню Беларусі як незалежнай, суверэннай дзяржавы, перш за ўсё нясе беларускі народ. І нашай мэтай не з'яўляецца перакладанне дадзенай адказнасці на нашых партнёраў, якія аказваюць нам садзейнічанне ў гэты складаны перыяд барацьбы за свой суверэнітэт і незалежнасць. Аднак без міжнароднай падтрымкі, без узаемнай стратэгіі дзеянняў дасягненне нашай мэты будзе больш працяглым ў часе і менш рэалістычным. Я не думаю, што ў нас занадта завышанае чаканне ад нашых партнёраў у дачыненні да магчымых дзеянняў. Хутчэй, мы часта сутыкаемся з прыніжаным жаданнем выкарыстоўваць існуючы арсенал для пакарання і прыцягнення да адказнасці рэжыму Лукашэнкі за ўсе вышэйзгаданыя мной парушэнні нормаў міжнароднага права і правоў чалавека. Галоўны выклік і пагрозы Сёння Беларусь знаходзіцца ў геапалітычным кантэксце вайны, якую ініцыявала Расія супраць Украіны. Трэба разумець, што тэрытарыяльна Беларусь знаходзіцца ў атачэнні Украіны, Польшчы, Літвы і Латвіі, знаходзіцца ў цэнтры геапалітычных падзей. Балкон «Беларусь» мае стратэгічнае значэнне для інтарэсаў Расійскай Федэрацыі і, безумоўна, будзе задзейнічацца і далей Расіяй у інтарэсах працягу вайны ў дачыненні да Украіны і дэстабілізацыі сітуацыі ў краінах-суседках Беларусі. Ці магчыма дамовіцца з Лукашэнкам? Гэта нерэалістычны сцэнар. Лукашэнка па сваёй ментальнасці чалавек, звязаны з рускім светам, адданы інтарэсам Расійскай Федэрацыі. Адначасова гэта чалавек, які хацеў бы захаваць пэўны кантроль над тэрыторыяй Беларусі. І ён будзе балансаваць ва ўзаемаадносінах з Пуціным толькі ў кантэксце, звязаным з атрыманнем вялікіх эканамічных рэсурсаў для захавання сваёй улады, паступова аддаючы частку суверэнітэту на карысць Расійскай Федэрацыі. Любыя крокі ў кірунку Захада могуць азначаць толькі адно — жаданне атрымаць яшчэ больш сродкаў за лаяльнасць Крамлю. Ключавым фактарам, які можа змяніць сітуацыю ў Беларусі, з'яўляецца беларускі народ, якому неабходна вярнуць суб'ектнасць з пункту гледжання ўплыву на ўнутраную і знешнюю палітыку Беларусі. Ключавым фактарам і стратэгіяй дэмакратычных сіл Беларусі з'яўляецца падтрымка Украіны і перамога Украіны над Расіяй як над краінай-агрэсарам. На сёння Расія ажыццяўляе стратэгію, накіраваную на дэматывацыю заходніх партнёраў аказваць фінансава-эканамічную і іншую дапамогу Украіне. На мой погляд, падобную, у чымсьці адлюстраваную стратэгію можа ўжываць і Захад у дачыненні да Расіі. Самыя магутныя санкцыі ў дачыненні да Расіі — гэта скасаванне рэжыму Лукашэнкі ў Беларусі. Нават дэстабілізацыя ягонага рэжыму прымусіць Расію ўкладваць больш у падтрымку Лукашэнкі. Беларускі народ у 2020 годзе выйшаў на вуліцы з пратэстам і заявіў пра сваё жаданне жыць у дэмакратычнай дзяржаве, у агульным еўрапейскім доме. На той момант мы адзначалі максімальна высокую ступень матывацыі беларусаў змагацца за свае правы, за еўрапейскую перспектыву. На працягу амаль чатырох гадоў беларускі народ падвяргаецца самым маштабным рэпрэсіям, якія прывялі да чалавечых ахвяр, да дэпартацыі вялікай колькасці беларусаў. І адначасова ў беларускім грамадстве ўзнікае ўспрыманне таго, што партнёры не зацікаўленыя падтрымліваць беларускі народ. Я кажу гэта не ад сваёй асобы, я прыводжу гэты тэзіс, грунтуючыся на інфармацыі, якая нам паступае знутры Беларусі, з боку актыўнай часткі беларускага грамадства. У беларусаў часта надыходзіць фрустрацыя, што ў адказ на барацьбу за сваю свабоду, за дэмакратыю, за падтрымку Украіны, беларусы страцілі жыцці. Многія беларусы былі забітыя, былі рэпрэсаваныя, знаходзяцца ў турмах па прысудах з тэрмінамі больш чым на 20 гадоў турмы. Але не надыходзіць адпаведнай рэакцыі ў дачыненні да тых асоб, якія вінаватыя ў здзяйсненні дадзеных злачынстваў. Таму ўяўляецца прынцыпова важным ажыццяўленне наступнай стратэгіі дзеянняў і канкрэтных крокаў: Першы. Для нас з'яўляецца важным вызначыць сярод краін-членаў Еўрапейскага саюза краіны-партнёры на ўзроўні міністэрстваў замежных спраў, міністэрстваў юстыцыі, якія былі б гатовыя сумесна з намі ажыццявіць мэтанакіраваныя прававыя дзеянні па перадачы матэрыялаў аб злачынствах супраць чалавечнасці для разгляду ў Міжнародным крымінальным судзе ў кантэксце дэпартацыі не менш за 100 тысяч беларусаў на тэрыторыю дзяржаў-членаў Еўрапейскага саюза. На думку юрыстаў Народнага антыкрызіснага ўпраўлення, дадзены падыход з'яўляецца найбольш рэальным з пункту гледжання пастаноўкі пытання аб прыцягненні Лукашэнкі да адказнасці за здзейсненыя міжнародныя злачынствы. Гэта інструмент справядлівасці, уплыву на выбары прэзідэнта, на раскол элітаў у будучыні. Другое. Для нас важная падтрымка з боку Украіны ў ініцыяванні выдачы ордэра на арышт Лукашэнкі за ваенныя злачынствы, звязаныя з незаконным вывазам украінскіх дзяцей на тэрыторыю Беларусі і іх індактрынацыі. Па дадзеных Народнага антыкрызіснага ўпраўлення, нашай каманды, на тэрыторыю Беларусі было вывезена не менш за 3 000 украінскіх дзяцей з 20 населеных пунктаў у перыяд з верасня 2022 года па май 2023 года. Намі перададзена дзве камунікацыі ў МКС у Гаазе. Пытанне аб адказнасці Лукашэнкі за вайну мае стратэгічнае значэнне. На сённяшні дзень Лукашэнка прадае ў беларускім грамадстве тэзіс аб сваёй недатычнасці да агрэсіі. І гэта з'яўляецца чарговай стратэгічнай інфармацыйнай памылкай. Міжнародная ўвага не сфакусаваная на адказнасці Лукашэнкі за агрэсію, за ахвяры, якія нясе ўкраінскі народ. Гэта прыводзіць да ўспрымання беларусамі, што Лукашэнка ні ў чым не вінаваты, не датычны да агрэсіі, а наадварот робіць усё для таго, каб усталяваўся мір. Трэці элемент стратэгіі. Нам неабходная праграма падтрымкі незалежных сродкаў масавай інфармацыі. Апошнім часам мы адзначаем змяншэнне фінансавай падтрымкі незалежных СМІ Беларусі. Чацвёрты элемент стратэгіі — гэта падтрымка нацыянальнай ідэнтычнасці беларусаў, падтрымка беларускай культуры ў эміграцыі, стварэнне цэнтраў беларускай культуры і адукацыі — Беларускага нацыянальнага ўніверсітэта, нацыянальнага тэатра, іншых устаноў культуры для захавання нацыянальнай культуры, наступнай яе рэлакацыі ў Беларусь, і праз гэтыя інстытуты аказання інфармацыйна-культурнага ўплыву на беларускае грамадства ўнутры краіны. Пяты элемент стратэгіі. Рэжым Лукашэнкі распачаў дзеянні, накіраваныя на змяншэнне магчымасцяў консульскіх службаў Еўрапейскага саюза на тэрыторыі Беларусі, мы аддаем сабе ў гэтым поўную справаздачу. Разам з тым уяўляецца важным сумесна адпрацаваць падыходы, якія б дазволілі даць больш магчымасцяў беларусам для наведвання Еўрапейскага саюза, для атрымання шматразовых і шэнгенскіх віз. Вялікая адкрытасць Еўрапейскага саюза для беларускага грамадства будзе спрыяць фарміраванню станоўчага іміджу ЕС сярод беларусаў. Шосты фактар стратэгіі — ключавы — беларускі народ. Закрыццё памежных пераходаў Мы аддаём сабе поўную справаздачу важнасці забеспячэння нацыянальнай бяспекі дзяржавамі-суседкамі Беларусі і разумеем логіку, накіраваную на павелічэнне кантролю за грамадзянамі Беларусі, якія ўязджаюць на тэрыторыю гэтых краін. Адначасова беларусы ўспрымаюць гэтыя дзеянні як накіраваныя супраць іх, а не супраць рэжыму Лукашэнкі. Бо, я казаў вышэй, не надыходзіць міжнародная адказнасць, не ўводзяцца маштабныя санкцыі, і гэта прыводзіць да ўспрымання беларусаў, што адказнасць за тое, што адбываецца ў краіне, нясе менавіта грамадзянін Беларусі, а не дыктатар. Як палітык, я абсалютна падтрымліваю ўсе дзеянні нашых партнёраў, накіраваных на ўзмацненне нацыянальнай бяспекі і абароны. Набыццё самалётаў F-16, леапардаў, іншай ваеннай зброі з'яўляецца, безумоўна, неабходным і важным. Разам з тым, мне здаецца, нам важна зразумець, што галоўнай зброяй з'яўляецца народ. Беларускі народ, які ў 2020 годзе выступіў супраць дыктатара, які ў 2022 годзе выступіў супраць агрэсіі ў дачыненні да Украіны. Беларускі народ, які штодня падвяргаецца рэпрэсіям, з'яўляецца нашай галоўнай зброяй у сітуацыі, калі рэжымы Пуціна і Лукашэнкі наважацца паўторна выкарыстоўваць тэрыторыю Беларусі для агрэсіі ў дачыненні да Украіны або адной з дзяржаў-членаў ЕС. І тут вельмі важная матывацыя. Я думаю, ніхто з нас не хацеў бы праз некалькі гадоў убачыць на мяжы з Еўрапейскім саюзам беларускага жаўнера (з пашпартам Беларусі ці Расіі і гэта таксама пытанне стратэгічнае), які гатовы ўвайсці на тэрыторыю ЕС. Таму мэтанакіраваныя дзеянні на падтрымку беларусаў, менавіта дзеянні, на сёння вельмі важныя. Усходняе партнёрства — гэта ініцыятыва, якая, безумоўна, спрыяе стымуляванню еўрапейскага выбару беларусаў. Але, каб гэты выбар наблізіць, для нас вельмі важна матываваць беларусаў. Тыя дзеянні, пра якія я казаў вышэй, з'яўляюцца толькі часткай магчымай стратэгіі. Для нас, вядома ж, было б вельмі сур'ёзным крокам прадастаўленне месца дэмакратычным сілам Беларусі ва Усходнім партнёрстве. Гэта складанае, але вельмі важнае палітычнае рашэнне. Мы гатовыя заняць гэтае месца, мы гатовыя да таго, каб актывізаваць наша супрацоўніцтва ў рамках Усходняга партнёрства. Дзякую шчыра ўсім нашым партнёрам, міністэрствам замежных спраў краін-членаў ЕС за прынцыповую пазіцыю па падтрымцы нашай барацьбы за свабоду. Нам таксама важна адчуваць і разумець, што без грамадзянскай супольнасці і дэмакратычных сіл Беларусі сёння не вырашаюцца пытанні будучыні Беларусі. Разам мы мацней.

Сектаральныя санкцыі на прадукцыю «Белшыны» працягваюць дзейнічаць На падставе рашэння Суда ЕС з ААТ «Белшына» былі знятыя блакавальныя санкцыі Еўрасаюза. Што гэта значыць і ці трэба біць трывогу? 1. «Зняццё блакавальных санкцый ЕС з дадзенай юрыдычнай асобы кардынальна не мяняе агульны санкцыйны механізм у дачыненні да рэжыму Лукашэнкі. Сама прадукцыя ААТ “Белшына”, гэта значыць гумовыя шыны (код ТН ЗЭД 4011), нягледзячы на зняцце санкцый з самога прадпрыемства, працягвае знаходзіцца пад сектаральнымі санкцыямі ЕС», — адзначыў Павел Латушка. Гэта значыць санкцыі знялі з шыльды прадпрыемства, але не знялі з яго прадукцыі. 2. ААТ «Белшына» па-ранейшаму застаецца пад санкцыямі ЗША, Японіі, Швейцарыі і Украіны. Сапраўды, здзіўленне выклікае той факт, што Савет ЕС не прадставіў у Суд ЕС «дастаткова канкрэтных, дакладных і паслядоўных доказаў, якія пацвярджаюць сцверджанне аб тым, што заяўнік звольніў супрацоўнікаў, якія прадэманстравалі і абвясцілі страйк пасля прэзідэнцкіх выбараў 2020 года ў Беларусі». Аднак само рашэнне суда не адмаўляе факты рэпрэсій, як гэта трактуюць некаторыя крыніцы. Адказчык (Савет ЕС), на жаль, усяго толькі не змог прадставіць доказы, здольныя пацвердзіць змест артыкулаў у прэсе аб звальненні супрацоўнікаў ААТ «Белшына», і абвергнуць змешчаную ў актах звальнення інфармацыю, прадстаўленую кіраўніцтвам прадпрыемства.

Незаконнае перамяшчэнне ўкраінскіх дзяцей у Беларусь у фокусе ўвагі Савета па правах чалавека ААН «Дэпартацыя дзяцей у Беларусь — ваеннае злачынства», — адзначыў прадстаўнік Украіны падчас слуханняў па дакладзе Вярхоўнага камісара ААН па правах чалавека «Становішча ў галіне правоў чалавека ў Беларусі напярэдадні прэзідэнцкіх выбараў 2020 года і пасля іх». Абмеркаванне дакладу праходзіць сёння ў Жэневе ў рамках пасяджэння Савета па правах чалавека ААН. Цягам другой паловы мінулага года НАУ прадпрымала актыўныя дзеянні па зборы і перадачы інфармацыі аб злачынствах Лукашэнкі ў адрас уладаў Украіны, а таксама яе давядзенню іншым краінам-партнёрам і міжнародным арганізацыям падчас двухбаковых сустрэч, шматбаковых форумаў і прэзентацый у Савеце Еўропы, Еўрапарламенце, АБСЕ і ААН. Тэма незаконнага перамяшчэння ўкраінскіх дзяцей у Беларусь таксама была ініцыяваная прадстаўнікамі Польшчы, Балгарыі, Чарнагорыі і шэрагу іншых краін. Праваабарончая арганізацыя Human Rights Watch таксама адзначыла, што дадзеныя з адкрытых крыніц сведчаць пра тое, што беларускія ўлады былі ўцягнутыя ў ажыццяўленне незаконнага перамяшчэння 2 тысяч дзяцей у Беларусь. НАУ адзначае важнасць прадстаўлення афіцыйнай пазіцыі Украіны, краін-партнёраў і міжнародных арганізацый па пытанні незаконнага перамяшчэння ўкраінскіх дзяцей, іх індактрынацыі і перавыхавання на тэрыторыі Беларусі. У чэрвені і лістападзе 2023 года НАУ перадало дзве часткі камунікацыі ў Офіс Пракурора Міжнароднага крымінальнага суда ў Гаазе з доказамі датычнасці да дадзенага ваеннага злачынства Лукашэнкі і яго памагатых. НАУ працягвае працу па зборы доказаў і іх наступнай перадачы ў МКС, уладам Украіны і краінам-партнёрам для прыцягнення Лукашэнкі да адказнасці за здзейсненае ваеннае злачынства.

Мы дзякуем Упраўленню Вярхоўнага камісара па правах чалавека (УВКПЧ) за ўвагу да сітуацыі ў Беларусі і важную працу па дакументаванні злачынстваў рэжыму Лукашэнкі супраць грамадзянскага насельніцтва. Вельмі важна, што гвалт, уключаючы пераслед, усё часцей і часцей называецца сваім імем і правільна расцэньваецца як злачынствы супраць чалавечнасці. НАУ азнаёмілася з апошняй справаздачай УВКПЧ і мяркуе, што ў дакуменце не надаецца дастатковай увагі асобным важным злачынствам рэжыму. Адсутнасць іх ацэнкі можа прывесці да адмовы ахвярам у справядлівым правасуддзі. Варта адзначыць, што тысячы беларусаў былі вымушаныя бегчы з краіны з-за страху рэпрэсій, з прычыны пераследаў па палітычных падставах. Маштаб сітуацыі і колькасць беларусаў, якія сталі ахвярамі вымушаных уцёкаў з краіны, з'яўляецца важнай праблемай, якой не надаецца дастатковай увагі ў дакладзе УВКПЧ. Прытрымліваючыся практыкі Міжнароднага крымінальнага суда, створаныя рэжымам умовы, якія вымушаюць грамадзян пакідаць Беларусь, фактычна кваліфікуюцца як злачынствы супраць чалавечнасці ў выглядзе дэпартацыі. Уяўляецца, што офіс пракурора МКС патэнцыйна можа ўсталяваць юрысдыкцыю для вывучэння сітуацыі, звязанай з магчымым учыненнем злачынства супраць чалавечнасці ў выглядзе дэпартацыі грамадзянскага насельніцтва Беларусі ў краіны-ўдзельніцы Рымскага статута. НАУ выказвае асцярогі, што адсутнасць узгадак гэтага парушэння можа ў далейшым прывесці да адмаўлення дадзенай з'явы, яго як злачынства супраць чалавечнасці. Падрабязнае дакументаванне злачынстваў рэжыму неабходна для магчымасці далейшага прыцягнення вінаватых да адказнасці, таму мы працягваем збіраць і аналізаваць інфармацыю пра злачынствы Лукашэнкі і ягоных памагатых.

Павел Паўлавіч Латушка: намеснік кіраўніцы Аб'яднанага Пераходнага Кабінета Беларусі, кіраўнік Народнага антыкрызіснага ўпраўлення, пасол Гледзячы на навіны з Расіі сёння можна канстатаваць наступнае: у Расіі праходзіць хутчэй сімвалічная акцыя, а ў Беларусі ў 2020 годзе дзеянні беларусаў былі накіраваныя на змяненне палітычнай сістэмы з дыктатуры на дэмакратыю. І ў іх, у адрозненне ад Расіі, была ўцягнутая большасць грамадзян. Дзякуючы гэтаму ў 2020 годзе ў Беларусі здарыліся перакульваючыя выбары, якія прадэманстравалі поўнае фіяска і палітычнае паражэнне Лукашэнкі. У Расіі ў 2024 годзе, нягледзячы на акцыю «апоўдні супраць Пуціна», няма адчування дэмакратычнай і пратэстнай большасці або значнай часткі расійскага грамадства. За два гады расійскае грамадства так і не выступіла супраць вайны і Пуціна, нягледзячы на тое, што пагроза якіх-небудзь сур'ёзных наступстваў за гэта ў Расіі непараўнальная з цалкам таталітарнай сістэмай кантролю і маштабных рэпрэсій у Беларусі. У Расіі няма маштабных рэпрэсій, як няма і масавай нязгоды грамадства з дзеяннямі ўлады. У той час як у Беларусі большасць беларусаў супраць Лукашэнкі і супраць вайны — і канвеер тэрору ў краіне не спыняецца ні на дзень. У гэтым розніца. Рэжым Лукашэнкі ў Беларусі трымаецца на страху, гвалце і тэроры супраць беларусаў, рэжым Пуціна — на згодзе і адабрэнні пераважнай большасці расіян. Як спыніць Пуціна і вайну? Падтрымліваць Украіну. Забяспечваць яе ўсім неабходным для адлюстравання агрэсіі і перамогі на полі бою. І адначасова падтрымліваць беларусаў, якія працягваюць змагацца за вызваленне Беларусі ад рэжыму Лукашэнкі — ключавога хаўрусніка Расіі. Неабходна ставіць на тых, хто змагаецца і супраціўляецца.

Павел Паўлавіч Латушка: намеснік кіраўніцы Аб'яднанага Пераходнага Кабінета Беларусі, кіраўнік Народнага антыкрызіснага ўпраўлення, пасол Хтосьці можа сказаць, што выбары Пуціна (а чакаць чагосьці іншага было б дзіўна) прайшлі амаль гэтак жа незаўважна і спакойна, як «адзіны дзень галасавання» ў Беларусі. Што не было якой-небудзь сур'ёзнай пратэстнай мабілізацыі ў Расіі і актыўнасці грамадства, нейкага сур'ёзнага супраціву і да т.п. і што ў гэтым абедзве падзеі падобныя. Але розніца ёсць. І значная. Яна заключаецца ў тым, што фактычны байкот г. зв. «адзінага дня галасавання» ў Беларусі 25 лютага праходзіў пасля 2020 года, калі беларусы ўжо паказалі, за што яны выступаюць і змагаюцца, калі на вуліцы пры насельніцтве ў 9 млн выходзілі сотні тысяч (да мільёна) чалавек па ўсёй краіне (і да паўмільёна ў Мінску). Гэты байкот здарыўся ва ўмовах 3,5 гадоў бесперапынных масавых рэпрэсій, праходзіў пасля антываенных пратэстаў і партызанскіх акцый 2022-га года. Нават у небяспечных для здароўя і жыцця ўмовах, у разгар тэрору беларусы ўсё роўна не здаліся і справай паказалі, што яны супраць вайны, у якую Лукашэнка ўцягнуў Беларусь. У гэтым сэнсе байкот г. зв. АДГ, куды рэжым Лукашэнкі спрабаваў зганяць людзей і які ён спрабаваў выставіць як нейкую эпахальную для Беларусі падзею, таксама ляжыць у пратэстнай плоскасці, улічваючы ўнутрыбеларускі кантэкст і сітуацыю з масавым тэрорам у Беларусі. У Расіі ж выбары праходзілі пры фактычнай адсутнасці нейкага відавочнага процідзеяння або нязгоды грамадства і, у параўнанні з Беларуссю, у адносна бяспечных умовах (узровень рэпрэсій і, адпаведна, пагроз, рызык за выказванне грамадзянамі пратэсту ў нас і ў Расіі несупастаўны). І пры гэтым у Расіі прайшла толькі сімвалічная акцыя, якая ў маштабах усёй краіны не была ні сапраўды масавай, ні накіраванай на дасягненне якіх-небудзь палітычных зменаў. Такім чынам, няўдзел беларусаў у г. зв. АДГ — хутчэй пазітыўная з'ява, якая паказвае непрыманне рэжыму Лукашэнкі ў грамадстве і нежаданне мець з ім нічога агульнага. У той час як пасіўнасць большасці расіян на прэзідэнцкіх выбарах — з'ява гнятлівая і якое паказвае рэальную сітуацыю са стаўленнем расійскага грамадства да таго, што адбываецца, да вайны, да Пуціна. Якое паказвае іх у большасці сваёй прыняцце і грамадскую згоду. У гэтым сэнсе нескладана паверыць і ў хай сфальсіфікаваную збольшага, але рэкордную яўку па дадзеных расійскага ЦВК, і ў вынікі мінулага галасавання. Натуральна, за выняткам «выбараў» на акупаваных Расіяй тэрыторыях Украіны, правядзенне якіх — частка таго міжнароднага злачынства — агрэсіі, якое здзяйсняе Расія ў дачыненні да Украіны і яе народа. Важна адзначыць, што сам факт арганізацыі «выбараў» на гэтых тэрыторыях павінен выключаць магчымасць міжнароднага прызнання вынікаў прэзідэнцкіх выбараў у Расіі ў прынцыпе. Аднак вяртаючыся да рэакцыі на іх самога расійскага грамадства, хутчэй можна канстатаваць: сёння Расія і большасць расійцаў свой выбар зрабілі. І як адзін ваенны карабель Расія працягвае ісці сваім страшным курсам агрэсіі, вайны і імперыялізму. І спыніць гэта можа толькі перамога Украіны, адным з важных элементаў якой павінна стаць скасаванне рэжыму пуцінскай марыянеткі Лукашэнкі ў Беларусі. І наступнае запрашэнне дэмакратычнай Беларусі ў ЕС.

Павел Паўлавіч Латушка: намеснік кіраўніцы Аб'яднанага Пераходнага Кабінета Беларусі, кіраўнік Народнага антыкрызіснага ўпраўлення, пасол Сёння, 18 сакавіка, перад пачаткам пасяджэння Рады ЕС па замежных справах, у парадак якога ўключана абмеркаванне сітуацыі ў Беларусі, кіраўнік МЗС Латвіі Крыш'яніс Карыньш заявіў, што санкцыі ў дачыненні да рэжыму Лукашэнкі павінны быць сінхранізаваныя з расійскімі — г. зн. санкцыі, якія прымяняюцца да Расіі, павінны цалкам прымяняцца да рэжыму Лукашэнкі — каб пазбегнуць іх абыходу. Прычынай для гэтага міністр назваў «поўны эфектыўны кантроль Расіі над Беларуссю». Фармулёўка досыць жорсткая і непрыемная для мяне асабіста, як для беларускага палітыка. Карэктней, на мой погляд, было б назваць сітуацыю з расійскім уплывам сур'ёзнай пагрозай суверэнітэту і незалежнасці Беларусі. Аднак варта прызнаць, што факт прадастаўлення тэрыторыі Беларусі для нападу на Украіну і так званыя «інтэграцыйныя пагадненні» сапраўды кажуць пра тое, што ваенны кантроль над тэрыторыяй Беларусі сапраўды ў большай ступені ажыццяўляецца з Крамля, чым з Мінска. І што ў шэрагу ключавых сфер жыцця і эканомікі краіны кантроль Расіі таксама ўзмацняецца праз дзеянні рэжыму Лукашэнкі. І чым даўжэй гэты рэжым будзе існаваць — тым вышэй рызыкі для Беларусі прыйсці менавіта да такой сітуацыі, якой яе апісаў латвійскі міністр. І гэта тое, чаго мы, беларусы, не павінны дапусціць ні ў якім разе. Вяртаючыся ж да слоў міністра, трэба адзначыць — і без таго правальная знешняя палітыка рэжыму Лукашэнкі пацярпела чарговае фіяска. Як бы ні спрабаваў дыктатар распавядаць пра сваю суверэннасць у прыняцці пастаноў, як бы ні спадзяваўся, што яго ўсё яшчэ ўспрымаюць калі не легітымным, то хоць бы суб'ектным — словы кіраўніка МЗС Латвіі цалкам перакрэсліваюць гэтыя надзеі. Лукашэнка — палітык, марыянетка на пабягушках у Крамля. Якая, на жаль, страціўшы сваю палітычную суб'ектнасць, разбурае суб'ектнасць нашай дзяржавы, Рэспублікі Беларусь. Таму чым хутчэй наша краіна пазбавіцца ад гэтага персанажа, тым хутчэй мы, беларусы, пазбавімся ад расійскага кантролю і цалкам адновім свой суверэнітэт і незалежнасць. І тым хутчэй пераможа Украіна. Адным з найважнейшых захадаў на гэтым шляху — гэта ліквідацыя магчымасцяў для Расіі абыходзіць санкцыі праз Беларусь, пра якую, нарэшце, усё часцей кажуць заходнія палітыкі на высокім узроўні. Менавіта для гэтага і неабходная сінхранізацыя (або гарманізацыя) санкцый. А таксама забарона транзіту падсанкцыйных тавараў праз нашу краіну. Кошт вайны для Расіі павінен максімальна вырасці, агрэсія не павінна падсілкоўвацца рэсурсамі, якія паступаюць звонку. А разам з тым рэсурсаў для падтрымкі вайны і свайго існавання ў прынцыпе павінен пазбавіцца марыянеткавы рэжым Лукашэнкі. Безумоўна, перамагчы ў вайне аднымі санкцыямі немагчыма. Як аднымі толькі санкцыямі не ліквідаваць рэжым Лукашэнкі. Але гэта адзін з інструментаў, які важна эфектыўна выкарыстоўваць. Разам з тым, заходнім партнёрам неабходна праявіць палітычную волю і даць Украіне ўсё неабходнае для перамогі над агрэсарам. Неабходны таксама супраціў унутры Беларусі на ўсіх узроўнях, уключаючы і апаратны ўзровень. І нам, беларусам, і нашым партнёрам на Захадзе і ва Украіне, неабходна зразумець: Беларусь без Лукашэнкі — гэта Беларусь без Расіі, а значыць — без пагрозы свайму існаванню. І без пагрозы сваім суседзям. Ні Украіне, ні Літве, ні Польшчы, ні Латвіі. Упэўнены, менавіта такой мы ўсе хочам бачыць Беларусь. Менавіта ў такой Беларусі мы ўсе хочам жыць. Беларусы заўсёды дамовяцца з беларусамі. І заўсёды дамовяцца з суседзямі. Без Лукашэнкі.

Ужо больш за тры гады ЕС, ЗША і іншыя дэмакратычныя дзяржавы ўжываюць санкцыі ў дачыненні да дыктатарскага рэжыму Лукашэнкі, які сістэматычна парушае міжнароднае права. Вакол тэмы санкцый існуе шмат міфаў і спекуляцый. Мала тых, хто па-сапраўднаму спрабуе ацаніць іх рэальнае ўздзеянне на эканоміку, рэжым і грамадства, а таксама прапанаваць меры па іх далейшым удасканаленні. З сітуацыяй вакол санкцый вы можаце азнаёміцца ў аналітычным аглядзе Народнага антыкрызіснага ўпраўлення «Санкцыйны ціск у дачыненні да рэжыму Лукашэнкі (2020-2023 гг.)». Дадзены даклад — спроба даць адказы на шэраг пытанняў адносна маштабу прынятых абмежавальных мер, эфектыўнасці санкцый у тых ці іншых сектарах эканомікі, а таксама мерах, якія маглі б спрыяць паляпшэнню прынятых і прымаемых санкцыйных абмежаванняў.