27 чэрвеня 2023 года Народнае антыкрызіснае ўпраўленне перадала ў Міжнародны крымінальны суд камунікацыю па артыкуле 15 Рымскага статута «Аб незаконнай дэпартацыі або перамяшчэнні ўкраінскіх дзяцей з акупаваных Расіяй тэрыторый у Беларусь».
Дадзеная камунікацыя ўяўляе сабой збор доказаў і прававы аналіз незаконнага перамяшчэння ўкраінскіх дзяцей з акупаваных Расіяй тэрыторый у Беларусь у перыяд з верасня 2022 года па май 2023 года.
У камунікацыі робіцца выснова аб тым, што ёсць разумныя падставы меркаваць, што ўсе згаданыя ў дадзеным дакуменце выпадкі складаюць ваеннае злачынства незаконнай дэпартацыі або перамяшчэння па артыкуле 8(2)(а)(vii) Рымскага статута.
Для мэт міжнароднага правасуддзя арыгінальны дакумент і, у прыватнасці, прававой аналіз не публікуюцца. У дадзеным артыкуле прыводзіцца агляд перададзеных фактаў.
Факты
Кантэкст міжнароднага ўзброенага канфлікту
Не аспрэчваючы тых фактаў, што міжнародны узброены канфлікт на тэрыторыі Украіны пачаўся ў 2014 годзе і першага вывазу дзяцей з акупаваных тэрыторый Усхода Украіны ў Беларусь яшчэ ў 2021 годзе, у дадзенай камунікацыі Народнае антыкрызіснае ўпраўленне факусуе сваю ўвагу пераважна на тых выпадках, якія мелі месца ў рамках праграм Саюзнай дзяржавы Беларусі і Расіі па вывазу дзяцей, якія пачалі рэалізоўвацца ў верасні 2022 года.
24 лютага 2022 года расійскія войскі здзейснілі поўнамаштабнае ўварванне ва Украіну. У наступныя месяцы Расія акупавала большасць тэрыторый Данецкай і Луганскай абласцей, а таксама часткова Запарожскую і Херсонскую вобласці. Расія атрымала поўны кантроль над сепаратысцкімі групоўкамі на Данбасе. 30 верасня 2022 года Расія абвясціла аб анэксіі чатырох абласцей Украіны, якія знаходзяцца пад яе поўным або частковым кантролем, у тым ліку так званыя Данецкую і Луганскую Народныя Рэспублікі (якія, такім чынам, былі распушчаны).
Вываз дзяцей у Расію
Узброеныя Сілы Расіі з самага пачатку поўнамаштабнага ўварвання здзяйснялі масавыя парушэнні міжнароднага гуманітарнага права на падкантрольных ім тэрыторыях. У прыватнасці, расійскія ўлады гвалтоўна перасялілі тысячы ўкраінскіх дзяцей з акупаваных тэрыторый у акупаваны Расіяй Крым або Расійскую Федэрацыю. Па стане на 1 чэрвеня 2023 года ўкраінскія ўлады выявілі больш за 19 000 дзяцей, якія былі незаконна дэпартаваныя ці іншым чынам разлучаны са сваімі бацькамі або апекунамі.
У той час як расійскія ўлады сцвярджаюць, што гэтыя перамяшчэнні ўяўляюць сабой законную эвакуацыю для абароны дзяцей, у тым ліку сірот з зон баявых дзеянняў, Расія адпраўляла гэтых дзяцей у так званыя летнія лагеры, дзе яны падвяргаліся рускамоўнаму ідэалагічнаму перавыхаванню ў наратыву расійскай дзяржаўнай прапаганды. Хоць некаторыя бацькі першапачаткова давалі згоду на гэта, многія з іх былі вымушаныя адпусціць сваіх дзяцей. Вяртанне дзяцей часта прыпынялася або адкладалася, а некаторыя дзеці назаўжды змяшчаліся ў расійскія прыёмныя сем'і, аддаваліся на ўсынаўленне і атрымлівалі расійскае грамадзянства. Гэтыя факты паказваюць, што масавыя перамяшчэнні ўкраінскіх дзяцей ажыццяўляліся не па меркаваннях здароўя, як таго патрабуе міжнароднае гуманітарнае права, а з намерам сцерці іх ўкраінскую ідэнтычнасць і назаўжды інтэграваць у расійскае грамадства.
17 сакавіка 2023 года Палата папярэдняй вытворчасці II Міжнароднага крымінальнага суда выдала ордэры на арышт прэзідэнта Расіі Уладзіміра Пуціна і ўпаўнаважанага прэзідэнта па правах дзіцяці Марыі Львовай-Бяловай за меркаванае ваеннае злачынства незаконнай дэпартацыі насельніцтва, а менавіта дзяцей і аб незаконным перамяшчэнні насельніцтва (дзяцей) з акупаваных тэрыторый Украіны ў Расійскую Федэрацыю ў адпаведнасці з артыкуламі 8(2)(а)(vii) і 8(2)(b)(viii) Рымскага статута.
Перамяшчэнне ўкраінскіх дзяцей у Беларусь у рамках праграм Саюзнай дзяржавы
Нацыянальнае антыкрызіснае ўпраўленне выявіла пераканаўчыя доказы таго, што ўкраінскіх дзяцей з акупаваных Расіяй тэрыторый часова вывозілі не толькі ў Крым і РФ, але і ў так званыя лагеры адпачынку і санаторыі ў Беларусі.
У той час як яшчэ да і неўзабаве пасля поўнамаштабнага ўварвання Расіі ва Украіну ўжо мелі месца несістэматычныя перамяшчэнні ўкраінскіх дзяцей у беларускія лагеры, такія перамяшчэнні рэзка ўзраслі, пачынаючы з верасня 2022 года.
Па прыведзеных у камунікацыі дадзеных усяго з верасня 2022 года па май 2023 года больш за 2100 дзяцей ва ўзросце ад 6 да 15 гадоў з акупаваных Расеяй тэрыторый Украіны былі адпраўленыя ў так званыя аздараўленчыя лагеры або санаторыі ў Беларусі. Усе выпадкі перамяшчэння дзяцей, названыя ў камунікацыі, былі арганізаваны і ажыццёўлены Фондам Талая ў супрацоўніцтве з беларускімі ўладамі, якія дзейнічаюць ад імя так званай Саюзнай дзяржавы Беларусі і Расіі, а таксама расійскімі акупацыйнымі ўладамі.
Праграмы вывазу дзяцей у рамках Саюзнай дзяржавы
У 2022 годзе ў рамках Саюзнай дзяржавы Беларусі і Расіі прынятая так званая праграма аздараўлення. Як публічна заявіў дзяржсакратар Саюзнай дзяржавы Дзмітрый Мезенцаў, праграма накіравана на аказанне гуманітарнай дапамогі дзецям, якія пражываюць у так званых Данецкай і Луганскай Народных Рэспубліках. Як устаноўлена ніжэй, часткай гэтай «гуманітарнай дапамогі» з'яўляюцца перамяшчэнні ўкраінскіх дзяцей у Беларусь. Мезенцаỳ таксама ўскосна заяўляў аб вядучай ролі Аляксандра Лукашэнкі і прэзідэнта Расіі Уладзіміра Пуціна ў гэтых трансферах.
Прыведзеныя ніжэй доказы пацвярджаюць, што Саюзная дзяржава рэалізавала так званую праграму аздараўлення сумесна з Фондам Талая пры шырокай фінансавай і арганізацыйнай падтрымцы, якую аказвае Саюзная дзяржава.
У 2022-2023 Аляксандрам Лукашэнкам як кіраўніком Вышэйшага дзяржсавета Саюзнай дзяржавы і Міхаілам Мішусціным як старшынёй Савета міністраў дадзенай структуры падпісаныя дакументы, якія датычацца прадастаўлення і фінансавання «гуманітарнай дапамогі» насельніцтву так званых Данецкай і Луганскай Народных Рэспублік з агульнага бюджэту Саюзнай дзяржавы:
- пастанова Савета Міністраў Саюзнай дзяржавы ад 16 верасня 2022 г. № 20 за подпісам Мишустина М. В.;
- пастанова Вышэйшага Дзяржсавета Саюзнай дзяржавы ад 06.04.2023 № 4: «Аб аказанні гуманітарнай дапамогі за кошт сродкаў бюджэту Саюзнай дзяржавы навучэнцам і адукацыйным установам Данецкай Народнай Рэспублікі і Луганскай Народнай Рэспублікі», падпісанае Аляксандрам Лукашэнка;
- пастанова Савета Міністраў Саюзнай дзяржавы ад 11 мая 2023 г. № 14 за подпісам Мішусціна М. В.
Мерапрыемствы, прадугледжаныя пастановай Савета Міністраў Саюзнай дзяржавы ад 16 верасня 2022 года, ўключаюць сярод іншага тое, што сродкі з бюджэту Саюзнай дзяржавы будуць накіроўвацца на перавозкі дзяцей, а за гэта адказвае Пастаянны камітэт Саюзнай дзяржавы.
Той факт, што перамяшчэнне дзяцей пакрываецца з бюджэту Саюзнай дзяржавы, неаднаразова пацвярджалася, у тым ліку і вышэйшымі службовымі асобамі Саюзнай дзяржавы, у прыватнасці, дзяржсакратаром Дзмітрыем Мезенцавым, і так званымі грамадскімі актывістамі, у тым ліку Аляксеем Талаем.
Пастановай Вышэйшага Дзяржсавета Саюзнай дзяржавы ад 6 красавіка 2023 г. прымаецца да ведама выкананне раней прынятых рашэнняў Вышэйшага Дзяржсавета і Савета Міністраў аб аказанні «гуманітарнай дапамогі» і пацвярджаецца далейшае вылучэнне сродкаў з «Саюзнага» бюджэту на тыя ж «гуманітарныя» мэты. На Савет Міністраў і Пастаянны камітэт Саюзнай дзяржавы ўскладзены абавязкі па рэалізацыі Пастановы і адпаведнага выдзялення дапамогі.
Пастановай Савета Міністраў Саюзнай дзяржавы ад 11 мая 2023 года прадугледжваецца выдзяленне дадаткова 30 млн. расійскіх рублёў на працяг аказання «гуманітарнай дапамогі» дзецям з акупаваных Расіяй тэрыторый Украіны.
Акрамя фінансавай падтрымкі, так званая Саюзная дзяржава актыўна ўдзельнічала ў арганізацыі саміх актаў перамяшчэння або дэпартацыі. У прыватнасці, Лістом ад 21 сакавіка 2023 года на імя старшыні ААТ «РЖД» Алега Белазёрава, Д. Мезенцаў звярнуўся з просьбай арганізаваць перавозку 1050 дзяцей і суправаджаючых асоб з акупаваных Расіяй тэрыторый Украіны ў Беларусь у красавіку/маі 2023 г.
Як відаць з ліста, Мезенцаў прама заяўляе, што такое супрацоўніцтва з РЖД ужо было рэалізавана ў 2022 годзе.
Роля Фонду А. Талая
Аляксей Талай стаў адной з ключавых фігур у распрацоўцы і наступнай рэалізацыі праекта па незаконнаму перамяшчэнню ўкраінскіх дзяцей, у тым ліку дзяцей-сірот, з акупаваных Расіяй тэрыторый Украіны ў Беларусь.
У прыватнасці, А. Талай публічна прызнаў, што Фонд Аляксея Талая ўжо даўно "дапамагае" дзецям з пацярпелых рэгіёнаў Украіны, "у тым ліку з Данбаса, Данецка і Луганска". У 2021 годзе, наведваючы акупаваныя Расіяй тэрыторыі, А Талай пазнаёміўся з Вольгай Волкавай, кіраўніком грамадскай арганізацыі "Дэльфіны". Па заяве самога А. Талая менавіта разам з А. Волкавай было прынята рашэнне аб неадкладным вывучэнні магчымасцяў перамяшчэння ўкраінскіх дзяцей у Беларусь.
Больш таго, Аляксей Талай пацвердзіў, што рашэнне аб перамяшчэнні ўкраінскіх дзяцей з акупаваных Расіяй тэрыторый у Беларусь было наўпрост падтрымана Саюзнай дзяржавай Беларусі і Расіі, а таксама асабіста Аляксандрам Лукашэнкам.
Пры гэтым у матэрыяльна-тэхнічным забеспячэнні перамяшчэння, якое ажыццяўляецца фондам Аляксея Талая, прымалі ўдзел і некаторыя іншыя беларускія кампаніі. Так, напрыклад, для размяшчэння дзяцей на тэрыторыі Беларусі была задзейнічана дзяржаўная кампанія "Беларуськалій", якая валодае лагерам "Дубрава". Беларускі рэспубліканскі саюз моладзі дапамагаў ва ўзгадненні маршрутаў цягнікоў, а таксама суправаджаў дзяцей па прыбыцці. Дамоўленасці аб падтрымцы былі дасягнуты таксама і з акупацыйнай уладай так званых Луганскай і Данецкай Народных Рэспублік.
Ролю ААТ "Беларуськалій"
ААТ "Беларуськалій" – дзяржаўная кампанія, адзін з найбуйнейшых вытворцаў і экспарцёраў калійных угнаенняў у свеце. Іван Галаваты з'яўляецца Генеральным дырэктарам ААТ "Беларуськалій" і адначасова членам Савета Рэспублікі Парламента. І. Галаваты ажыццявіў падтрымку перамяшчэння ўкраінскіх дзяцей у Беларусь за кошт рэсурсаў ААТ "Беларуськалій".
У прыватнасці, менавіта лагер, які належыць ААТ "Беларуськалій" - "Дубрава" - з'яўляецца асноўным лагерам для размяшчэння перамешчаных ўкраінскіх дзяцей на тэрыторыі Беларусі ў рамках праграмы Саюзнай дзяржавы. І. Галаваты асабіста распарадзіўся падрыхтаваць і выкарыстоўваць лагер "Дубрава" для знаходжання ўкраінскіх дзяцей. Ён даваў дакладныя інструкцыі па функцыянаванню лагера падчас знаходжання дзяцей.
Перамяшчэнне дзяцей і праграма перавыхавання, якая рэалізуецца ў лагеры "Дубрава", шырока асвятляліся ў дзяржаўных СМІ Беларусі. Больш таго, І. Галаваты асабіста наведваў дзяцей у час іх знаходжання ў лагеры "Дубрава". Па стане на кастрычнік 2022 года, па словах І. Галаватага, у лагеры "Дубрава" ўжо забяспечаны так званы адпачынак для больш чым 1,000 ўкраінскіх дзяцей, а лагер "будзе працягваць прымаць дзяцей".
Роля акупацыйных уладаў ва Украіне
Мясцовыя органы ўлады, падкантрольныя Расійскай Федэрацыі як акупацыйнай улады, прымалі значны ўдзел у арганізацыі перамяшчэння ўкраінскіх дзяцей, у тым ліку сірот, у Беларусь. У прыватнасці, у Данецкай вобласці ў лісце так званага Міністэрства адукацыі і навукі Данецкай Народнай Рэспублікі ад 14 верасня 2022 г. мясцовым уладам і кіраўніка Данецкага кадэцкага корпуса прапануецца скласці спісы дзяцей для іх далейшага накіравання ў лагер "Дубрава" у адпаведнасці з квотамі ў перыяд з 23 верасня па 11 кастрычніка 2022 г. У паказаным лісце таксама пералічаныя дакументы, неабходныя для накіравання дзяцей у лагер "Дубрава", у тым ліку, напрыклад, копія пашпарта дзіцяці або пасведчання аб нараджэнні, перакладзенага на рускую мову, і копія пашпарта бацькоў або законных прадстаўнікоў.
Больш таго, ёсць прыклады прамых сведчанняў А. Талая аб садзейнічанні перамяшчэння ўкраінскіх дзяцей з боку прадстаўнікоў пра-акупацыйнай улады ў Запарожскай вобласці: "Уладзімір Рогаў, грамадскі дзеяч з Запарожжа, звярнуўся ў наш фонд з просьбай аказаць дапамогу ў рэабілітацыі дзяцей з яго рэгіёну ў Беларусі". У верасні 2022 года Уладзімір Рогаў з'яўляўся членам так званага галоўнага савета ваенна-грамадзянскай адміністрацыі Запарожскай вобласці. У цяперашні час ён з'яўляецца кіраўніком руху "Мы разам з Расіяй". Па дадзеных Нацыянальнага агенцтва па прадухіленні карупцыі Украіны, Рогаў “выступаў супраць украінскіх уладаў і за ўваходжанне Запарожскай вобласці ў склад Расійскай Федэрацыі. Ён таксама спрыяў выдачы расійскіх пашпартоў у горадзе Мелітопалі". 26 красавіка 2023 года афіцыйны сайт Садружнасці Незалежных Дзяржаў працытаваў Рогава: “Больш за 100 дзяцей з прыфрантавых раёнаў Запарожскай вобласці адправіліся ў Беларусь з суправаджаючымі асобамі. Гэта першы такі вопыт..."
Роля мясцовых арганізацый
Перамяшчэнню ўкраінскіх дзяцей з акупаваных Расіяй тэрыторый у Беларусь спрыяў цэлы шэраг так званых няўрадавых арганізацый, у прыватнасці, грамадская арганізацыя "Дэльфіны" і Беларускі рэспубліканскі саюз моладзі.
Грамадская арганізацыя "Дэльфіны", якую ўзначальвае Вольга Волкава, стала асноўным партнёрам Фонду Аляксея Талая на баку акупаваных Расіяй тэрыторый Украіны. Як пацвердзілі ў сваіх інтэрв'ю Вольга Волкава і Аляксей Талай, яны пазнаёміліся ў час наведвання Аляксеем Талаем часова акупаваных тэрыторый Расіі і вырашылі прывезці ўкраінскіх дзяцей у Беларусь з мэтай так званай рэабілітацыі. Акрамя таго, Вольга Волкава была адной з асоб, якія асабіста суправаджаюць ўкраінскіх дзяцей у Беларусь.
У Беларусі перамяшчэнню дзяцей спрыяў Беларускі рэспубліканскі саюз моладзі. Аляксандр Лук'янаў, першы сакратар Беларускага рэспубліканскага саюза моладзі, публічна заявіў: “Мы [Беларускі рэспубліканскі саюз моладзі] з задавальненнем прынялі ўдзел у суправаджэнні гэтых дзяцей (...). Мы забяспечвалі каардынацыю руху гэтага цягніка [з дзецьмі], дастаўку вады, медыкаментаў, ежы, SIM-карт... Па прыбыцці мы таксама суправаджалі дзяцей".
Такім чынам, перамяшчэнне ўкраінскіх дзяцей у Беларусь было арганізавана ў асноўным прадстаўнікамі сістэмы дзяржаўнага кіравання Беларусі, якія дзейнічаюць ад імя так званай Саюзнай дзяржавы, і фондам Аляксея Талая ў шчыльным супрацоўніцтве з грамадскай арганізацыяй "Дэльфіны", якую узначальвае Вольга Волкава, і мясцовымі акупацыйнымі ўладамі.
Перамяшчэнне ўкраінскіх дзяцей у беларускія лагеры
Народнае Антыкрызіснае Упраўленне выявіла як мінімум пяць лагераў і санаторыяў у Мінскай і Гомельскай абласцях Беларусі, у якія былі вывезены ўкраінскія дзеці:
Рэспубліканская дзіцячая бальніца медыцынскай рэабілітацыі ў Астрашыцкім Гарадку, Мінская вобласць;
Санаторый «Залатыя пяскі», Гомельская вобласць;
Нацыянальны дзіцячы адукацыйна-аздараўленчы цэнтр «Зубраня», Мінская вобласць;
Дзіцячы аздараўленчы лагер «Дубрава», Мінская вобласць;
Санаторый «Волма», Мінская вобласць.
Перамяшчэнні ўкраінскіх дзяцей з акупаваных Расіяй тэрыторый у Беларусь пачаліся задоўга да поўнамаштабнага ўварвання, аднак у дадзенай камунікацыі з прычыны маштабу і актуальнасці ў першую чаргу разглядаліся перамяшчэнні ў дзіцячы лагер «Дубрава».
«Дубрава» – дзіцячы аздараўленчы лагер, размешчаны ў Салігорскім раёне Мінскай вобласці, які належыць ААТ «Беларуськалій», буйной дзяржаўнай кампаніі па вытворчасці калійных мінеральных угнаенняў.
Народнае Антыкрызіснае Упраўленне ўсталявала, што ў лагер «Дубрава» ў верасні-кастрычніку 2022 года і ў красавіку-траўні 2023 года з акупаваных Расіяй тэрыторый Украіны прыбыло як мінімум дзве групы дзяцей, якія складаюцца з 1050 чалавек. Кожная група прыбывала ў тры заезды па 350 чалавек – 300 або больш дзяцей, а таксама дарослыя, якія суправаджаюць дзяцей. Графік заездаў і прыбывання дзяцей у «Дубраве»:
Восень 2022 – першая група дзяцей 5 і 6 верасня – 21 верасня 2022
Першая група дзяцей: Каля 350 чалавек, у тым ліку больш за 300 дзяцей. 23 верасня – 9 кастрычніка 2022
Другая група дзяцей: Каля 350 чалавек, у тым ліку больш за 300 дзяцей. 13 кастрычніка – 30 кастрычніка 2022
Трэцяя група дзяцей: Каля 350 чалавек, у тым ліку больш за 300 дзяцей. Вясна 2023 – другая група дзяцей 3 красавіка – 20 красавіка 2023
Першая група дзяцей: Каля 350 чалавек, у тым ліку больш за 300 дзяцей. 24 красавіка – 10 мая 2023
Другая група дзяцей: Каля 350 чалавек, у тым ліку больш за 300 дзяцей. 14 мая – 30 мая 2023
Трэцяя група дзяцей: Каля 350 чалавек, у тым ліку больш за 300 дзяцей.
Дзеці вывозіліся ў Беларусь з усіх чатырох, якія знаходзяцца пад расійскай акупацыяй, абласцей Украіны: з Данецкай, Луганскай, Херсонскай і Запарожскай абласцей. Большасць дзяцей былі перавезены ў Беларусь з гарадоў Данецкай вобласці, якія з 2014 года знаходзіліся пад кантролем так званай Данецкай Народнай Рэспублікі, у тым ліку з Горлаўкі, Макееўкі і самога Данецка. Аднак сярод дзяцей было таксама не менш за 100 дзяцей з Марыупаля, акупаванага Расіяй у 2022 годзе.
З пачатку верасня 2022 года беларускія СМІ, што асвятляюць прыбыцце ўкраінскіх дзяцей у Беларусь, рэгулярна падкрэслівалі, што сярод дзяцей, якія прыехалі ў Беларусь, ёсць дзеці-сіроты і дзеці, якія засталіся без апекі бацькоў. Аднак вываз дзяцей-сірот з акупаваных Расіяй тэрыторый Украіны пачаўся яшчэ значна раней, у 2021 годзе. Народнае Антыкрызіснае Упрауленне змагло пацвердзіць асобы каля 50 дзяцей, некаторыя з якіх не вярнуліся ў Украіну, а былі вывезены ў дзіцячыя дамы на тэрыторыі Расійскай Федэрацыі на ўсынаўленне або ўдачарэнне.
Перамяшчэнні ў дзіцячы лагер «Дубрава»
З акупаваных тэрыторый Украіны дзяцей спачатку прывозілі на тэрыторыю Расіі на аўтобусах. З расійскага Растова-на-Доне дзеці прыязджалі цягніком у Мінск, дзе іх сустракалі на Цэнтральным вакзале валанцёры, беларускія СМІ, а ў некаторых выпадках і сам Аляксей Талай. У далейшым дзяцей адвозілі ў «Дубраву» на аўтобусах. Дзяцей суправаджала каля 40 дарослых.
У цэлым кожная група дзяцей знаходзілася ў лагеры «Дубрава» ад 14 да 17 дзен. Па дадзеных беларускіх СМІ, дзецям прапаноўваліся розныя віды вольнага часу, уключаючы заняткі спортам, настольныя гульні, конкурсы і квэсты, а таксама канцэрты, наведванне праваслаўных храмаў і іншыя экскурсіі.
Многія з гэтых мерапрыемстваў неслі перавыхаваўчы характар.
Палітычнае перавыхаваньне ўкраінскіх дзяцей у лагеры «Дубрава»
Падчас знаходжання ў беларускіх лагерах дзеці падвяргаліся прарасійскаму перавыхаванню. Паводле даследавання Лабараторыі гуманітарных даследаванняў Ельскай школы грамадскай аховы здароўя, пад перавыхаваннем трэба разумець «прасоўванне культурных, гістарычных, грамадскіх і патрыятычных ідэй або пасланняў, якія служаць палітычным інтарэсам Расіі».
Так званыя аздараўленчыя і забаўляльныя мерапрыемствы ўключалі тры розныя наратывы: наратыў беларускай гасціннасці і «шахцёрскай салідарнасці», пракрамлёўскую, патрыятычную ідэалогію і антыўкраінскую прапаганду. Усе яны нацэленыя на тое, каб сцерці ўкраінскую ідэнтычнасць дзяцей.
Наратыў беларускай гасціннасці заснаваны на ілюзорных прапагандысцкіх заявах пра «салідарнасць» беларускага рэжыму са сваім «брацкім народам» і пра захапленні ўкраінскіх дзяцей беларускай рэчаіснасцю.
Напрыклад, беларуская прапаганда сцвярджае, што ўкраінскія дзеці выказваюць жаданне ўступіць у беларускія моладзевыя аб'яднанні. Пра гэта публічна заяўляе Аляксандр Лук'янаў, першы сакратар ЦК Беларускага рэспубліканскага саюза моладзі, з якім сустракаліся прыехалі дзеці. Па яго словах, «знаходзячыся тут, дзеці адзначалі: як выдатна, што ў Беларусі захавана адзіная структура ў маладзёжных аб'яднаннях. Прасілі дазволіць ім ўступіць у БРСМ (...).» Фармальна Беларускі рэспубліканскі саюз моладзі з'яўляецца недзяржаўнай арганізацыяй, але ў той жа час ён з'яўляецца пераемнікам камуністычнага камсамола, які выкарыстоўваўся Аляксандрам Лукашэнкам для ўмацавання рэпрэсіўнага палітычнага рэжыму.
Таксама праводзіліся сустрэчы ўкраінскіх дзяцей з ваеннымі ведамствамі Лукашэнкі. Так, напрыклад, была арганізавана «экскурсія» ў ваенна-патрыятычны клуб «Рысь» вайсковай часткі № 3214 Унутраных войскаў МУС. У ходзе сустрэч праводзіліся дэманстрацыі зброі, спецтэхнікі, баявой тэхнікі і рукапашнага бою. Раней, у жніўні 2020 года, вайсковая частка № 3214 ўдзельнічала ў жорсткім падаўленні мірных акцый пратэсту.
Беларускія афіцыйныя асобы таксама абмяркоўвалі пытанні далейшага навучання ўкраінскай моладзі і яе працаўладкавання на беларускіх заводах, у прыватнасці, у горназдабыўной прамысловасці. Так, падчас знаходжання трэцяй групы дзяцей у кастрычніку 2022 года, Дзмітрый Швайба, старшыня Мінскай абласной арганізацыі прафсаюза работнікаў хімічнай, горнай і нафтавай прамысловасці, заявіў, што ўкраінскія дзеці, якія прыбылі з акупаваных тэрыторый, могуць атрымаць адукацыю ў сярэдніх навучальных установах Беларусі з наступным працаўладкаваннем. Тым самым, дзеці змогуць працаваць у Беларусі на ААТ «Беларуськалій».
Пракрамлёўская патрыятычная прапаганда, у прыватнасці канцэпцыя «рускага свету», выбудоўваецца ў асноўным за кошт сустрэч з пракрамлёўскімі прапагандыстамі, прадстаўнікамі Рускай праваслаўнай царквы і патрыятычных ваенізаваных арганізацый. Так, напрыклад, з дзецьмі сустрэліся «Начныя ваўкі». Члены мотаклуба «Начныя ваўкі» знаходзяцца пад санкцыямі Еўрапейскага Саюза за актыўную падтрымку вайны Расіі супраць Украіны, за публічнае адмаўленне права Украіны на існаванне, за заклікі да «дэнацыфікации» краіны і прасоўванне ідэі аб тым, што Украіна павінна быць неад'емнай часткай Расіі.
Прокремлевская патрыятычная прапаганда цесна звязана з антыўкраінскім наратывам. У якасці толькі аднаго прыкладу варта прывесці выступленне сясцёр Груздевых у кастрычніку 2022 года, калі Груздзевы прынялі ўдзел у забаўляльным канцэрце для ўкраінскіх дзяцей. Падчас свайго выступу Груздзевы заявілі перад дзецьмі аб сваім жаданні «каб мы жылі мірна, каб Байдэн здох, Госпадзе, даруй мяне, каб Зяленскі таксама [здох], а Пуцін квітнеў і ўзяў кантроль над усёй Украінай».
Апісанае вышэй перавыхаванне ажыццяўлялася ў парадыгме, агучанай Вольгай Волкавай. У інтэрв'ю з беларускім дзяржаўным тэлеканалам АНТ Вольга Волкава назвала акупаваныя Расіяй тэрыторыі Украіны «вызваленай тэрыторыяй» і заявіла, што «гэтыя дзеці ўжо запраграмаваныя на зло, і таму трэба зрабіць усё, каб падпаліць іх сэрцы». У тым жа інтэрв'ю Волкава заявіла, што імкнецца «прышчапіць [дзецям] галоўнае – патрыятызм, гісторыю», падкрэсліваючы ролю царквы і важнасць традыцыйных сямейных каштоўнасцяў, а таксама паўтараючы крамлёўскі наратыў пра «сатанізм» Захаду. Аналагічныя погляды выказваў і Аляксей Талай, публічна заявіў, што Расійская Федэрацыя павінна заняць усю тэрыторыю Украіны, а ўся Украіна «павінна быць демілітарызавана, дэнацыфікавана, і там павінны прыйсці да ўлады разважлівыя, лаяльныя (...) сілы, якія хочуць на еўразійскім кантыненце свету і парадку.»
З вышэйпададзенага вынікае, што ўкраінскія дзеці, у тым ліку дзеці-сіроты, падвяргаліся перавыхаванню з мэтай сцерці ўкраінскую ідэнтычнасць дзяцей і ўзмацніць іх культурнае адчужэнне ад Украіны.
Высновы
Па ацэнцы Народнага Антыкрызіснага Упраўлення, незаконнае перамяшчэнне ўкраінскіх дзяцей з акупаваных Расіяй тэрыторый у Беларусь з'яўляецца, у адпаведнасці з артыкулам 8(2)(a)(vii) Рымскага Статута Міжнароднага Крымінальнага Суда, ваенным злачынствам. Народнае Антыкрызіснае Упраўленне папярэдне вызначыла імёны і форму крымінальнай адказнасці пяці асоб, якія нясуць найбольшую адказнасць за незаконнае перамяшчэнне дзяцей у Беларусь:
Аляксандр Рыгоравіч Лукашэнка,
Дзмітрый Фёдаравіч Мезенцаỳ,
Іван Іванавіч Галаваты,
Аляксей Канстанцінавіч Талай,
Вольга Волкава.
Паколькі чакаецца, што паўстануць новыя доказы, гэты спіс не з'яўляецца вычарпальным.
У той час як Беларусь не ратыфікавала Рымскі Статут, Украіна, згодна з артыкулам 12(3), прызнала юрысдыкцыю МУС па злачынствах, учыненых на тэрыторыі Украіны пасля 2014 года. Такім чынам, Суд можа расследаваць незаконнае перамяшчэнне дзяцей з тэрыторыі Украіны ў Беларусь. Да таго ж, расследаванне ўжо адкрылі Генеральная Пракуратура Украіны і Літвы.
Перадаўшы камунікацыю ў офіс Пракурора Міжнароднага Крымінальнага Суда, Народнае Антыкрызіснае Упраўленне працягвае сваё расследаванне, у прыватнасці, аналіз новых доказаў, якія будуць таксама перададзеныя ў Міжнародны Крымінальны Суд. У прыватнасці, ужо ўстаноўлены факты вывазу ўкраінскіх дзяцей-сірот пасля знаходжання ў адным з беларускіх лагераў у розныя рэгіёны Расіі для іх ўсынаўлення/удачарэння, ўстанаўлення над імі апекі або апякунства.
Калі Міжнародны Крымінальны Суд палічыць, што вываз ўкраінскіх дзяцей з акупаванай тэрыторыі ў беларускія лагеры з'яўляецца ваенным злачынствам, наступны магчымы крок – выдача ордэра на арышт злачынцаў.