«Аздоровление» ў «Дубраве»

Дэпартацыя ўкраінскіх дзяцей у лагер у Беларусі. Фота: БелТА

Юрыдычная кваліфікацыя:

• Артыкул 8(2)(a)(vii) Рымскага статута: Незаконная дэпартацыя або перамяшчэнне.

• Артыкул 8(2)(b)(xxvi) Рымскага статута: Перамяшчэнне дзяцей з акупаванай тэрыторыі.

• Артыкул 49 Чацвёртай Жэнеўскай канвенцыі: Забарана прымусовага перамяшчэння.

Н.П., 11 гадоў, жыў з бабуляй у Лісічанску. Яго бацькі загінулі яшчэ ў 2015 годзе. Калі ў 2022 годзе пачаліся баі за горад, яны тыднямі сядзелі ў падвале. Пасля таго як горад занялі расійскія войскі, у іх двор прыйшла жанчына ў форме «МНС Расіі» і з ёй двое вайскоўцаў. Яны прынеслі кансервы і сказалі бабулі, што ў горадзе «небяспечна» і дзяцей «эўакуююць» у Расію, у «бяспечныя» лагеры. Бабуля плакала і не хацела адпускаць яго, але жанчына ў форме прыгразіла, што «органы апекі» ўсё роўна яго забяруць, а яе могуць «прыцягнуць» за невыкананне распараджэнняў ваеннай адміністрацыі.

Н.П. і яшчэ два дзясяткі дзяцей з яго раёну пасадзілі ў аўтобус. Ім сказалі, што яны едуць у «санаторый» на тры тыдні, «адпачыць ад вайны». Аўтобус доўга ехаў, і ў выніку іх прывезлі не ў Расію, а ў Беларусь, у Гомельскую вобласць, у санаторый «Дубрава».

Спачатку ўсё было падобна на звычайны лагер: іх накармілі, выдалі чыстую вопратку, размясцілі па пакоях. Але ўжо на наступны дзень пачалася «праграма». Раніцай усіх пастроілі на лінейку і прымусілі слухаць гімны Расіі і Беларусі. Выхавальнікі, якія гаварылі з рускім акцэнтам, тлумачылі ім, што Украіна — гэта «тэрарыстычная дзяржава», якая «восем гадоў бамбіла Данбас», а Расія і Беларусь — іх «братнія ратаўнікі».

«Нас вадзілі на "урокі мужнасці", — распавядаў пазней Н.П. праз валанцёраў, якім удалося з ім звязацца. — Да нас прыязджалі беларускія вайскоўцы з АМАПа. Яны паказвалі нам аўтаматы і вучылі іх разбіраць. Казалі, што мы павінны быць гатовыя "абароняць Саюзную дзяржаву" ад НАТА і "ўкраінскіх нацыстаў"».

Цэнтральнай падзеяй стаў прыезд паралімпійца Аляксея Талая. Яго прывезлі на сцэну ў актавай зале. Ён распавядаў, што страціў рукі і ногі не на вайне, а ў мірны час, але цяпер ён «усім сэрцам з хлопцамі на перадавой». Ён прывёз дзецям лісты ад расійскіх салдат і падарункі — спартыўныя касцюмы з Z-сімволікай.

«Ён казаў, што мы — рускія дзеці, — успамінаў Н.П. — Што Лісічанск — гэта Расія. Што мы павінны забыць пра Украіну, таму што яна нас здрадзіла. Ён прымушаў нас крычаць "Расія! Беларусь! Сіла!". Некаторым старэйшым хлопцам, якім было па 15–16 гадоў, ён прапаноўваў паступаць у беларускія вайсковыя вучылішчы. Мой сябар спытаў, калі мы паедзем дадому. Выхавальніца пачула і моцна яго сварыла. Сказала, што наш дом цяпер тут».

Дзяцям не дазвалялі звязвацца з роднымі. Іх тэлефоны адабралі ў першы ж дзень. Бабуля Н.П. некалькі месяцаў не ведала, дзе ён. Калі тры тыдні «аздараўлення» скончыліся, Н.П. і іншых дзяцей не павезлі назад. Ім абвясцілі, што іх «змена» падаўжаецца на нявызначаны тэрмін «у сувязі з абстрэламі з боку УСУ».

Пазней, дзякуючы намаганням міжнародных валанцёрскіх арганізацый, частку дзяцей удалося вярнуць праз трэція краіны. Н.П. быў у іх ліку. Але ён вярнуўся іншым. Ён быў напалоханы і дэзінарыентаваны. «Мне там казалі, што мой дзядзька, які служыць у ЗСУ, — "фашыст", — ціхенька сказаў ён псіхолагу. — Яны казалі, што я павінен яго ненавідзець. Але я ж яго люблю... Я не разумею, дзе праўда».

Дэпартацыя Н.П. не была гуманітарнай акцыяй. Гэта было ваеннае злачынства, часткай якога стала прымусовая ідэалагічная апрацоўка і спроба знішчэння ідэнтычнасці. І гэта адбывалася на тэрыторыі Беларусі, пры поўным садзейнічанні яе дзяржаўных структур — ад фонду Талая да адміністрацыі санаторыя, падведамаснай «Беларуськалію».

---