Журналіст як «экстреміст»

Сілавікі правялі вобшук і апячаталі офіс Беларускай асацыяцыі журналістаў. Крыніца: bbc.com

Юрыдычная кваліфікацыя:

• Артыкул 7(1)(h) Рымскага статута: пераслед ідэнтыфікуемай групы (незалежных журналістаў) па палітычных матывах.

• Артыкул 7(1)(k): іншыя бесчалавечныя дзеянні (наўмыснае знішчэнне прафесіі).

Д.С., 30 гадоў, быў адным з найлепшых журналістаў-расследавальнікаў у краіне. Ён працаваў у галоўным незалежным навінавым партале Беларусі (назавём яго «Партал»). Яго спецыялізацыяй былі не пратэсты, а карупцыя ў вышэйшых эшалонах улады. Ён раскрываў схемы закупак лекаў, будаўніцтва элітнай нерухомасці для чыноўнікаў і бізнэсу, набліжанага да сям’і Лукашэнкі.

Пасля 2020 года яго праца стала не проста складанай, а немагчымай. Улады пачалі татальную зачыстку інфармацыйнай прасторы. Спачатку «Партал» пазбавілі статусу СМІ. Потым заблакавалі сайт. А ў 2021 годзе КДБ абвясціў «Партал» і ўсе яго сацсеткі… «экстрэмісцкім фармаваннем».

Гэта змяніла ўсё. Любая праца на «Партал» — нават адпраўка фотаздымка ці паведамлення ў рэдакцыю — прыраўноўвалася да «ўдзелу ў экстрэмісцкім фармаванні» (арт. 361-1 КК Рэспублікі Беларусь), што каралася да 7 гадоў пазбаўлення волі. Рэдакцыя была вымушана тэрмінова эвакуявацца ў Варшаву і Вільнюс.

Д.С. выехаў разам з калегамі. Але ў Беларусі заставаліся яго сталыя бацькі. Бацька цяжка захварэў і меў патрэбу ў складанай аперацыі. У пачатку 2023 года, нягледзячы на ўсе ўгаворы, Д.С. вырашыў паехаць у Мінск. Ён ехаў як прыватная асоба, «чысты» — без працоўнага ноўтбука, з пустым тэлефонам. Ён спадзяваўся праехаць незаўважана.

Яго знялі з аўтобуса на мяжы. Двое ў грамадзянскім моўчкі ўзялі яго пад рукі. «Прайдзіце, Дзмітрый. Мы вас дачакаліся».

Яго адразу павезлі ў СІЗА КДБ. Абвінавачанне, якое яму прад’явілі, шакавала нават адваката. Яму інкрымінавалі не толькі «ўдзел у экстрэмісцкім фармаванні». Яму прад’явілі «дзяржаўную здраду» (арт. 356 КК РБ).

Логіка КДБ была наступнай: працуючы ў «экстрэмісцкім фармаванні» («Партале»), Д.С. публікаваў расследаванні пра карупцыю. Гэтыя расследаванні, паводле следства, «дыскрэдытавалі Рэспубліку Беларусь на міжнароднай арэне», «нанасялі ўрон нацыянальнай бяспецы» і былі «дапамогай замежным дзяржавам у варожай дзейнасці».

Іншымі словамі, яго журналісцкая праца — артыкулы пра крадзеж чыноўнікаў — была афіцыйна прыраўнаная да дзяржаўнай здрады.

Допыты вёў асабіста палкоўнік КДБ. «На каго працуеш, Дзіма? — пытаў ён. — На палякаў? На амерыканцаў? Колькі табе плацяць за тое, што прадаеш Радзіму?».

«Я працую на сваіх чытачоў, — адказваў Д.С. — Я пішу праўду».

«Твая "праўда" — гэта здрада, — адрэзаў палкоўнік. — Ты — інфармацыйны дыверсант. І сядзець будзеш як дыверсант».

Суд праходзіў у абласным судзе ў закрытым рэжыме. На матэрыялы справы стаяў грыф «Сакрэтна». Адвакат знаходзіўся пад падпіскай аб неразгалошванні нават дэталяў абвінавачання. У залу не дапусцілі нават маці Д.С. Працэс ператварыўся ў фармальнасць. «Доказамі» яго «здрады» сталі яго ўласныя артыкулы за апошнія тры гады.

Прокурор заявіў, што Д.С., «выкарыстоўваючы прафесійныя навыкі, мэтанакіравана збіраў і перадаваў замежным арганізацыям (рэдакцыі "Партала") звесткі, якія дыскрэдытуюць вышэйшае кіраўніцтва краіны, з мэтай дэстабілізацыі сітуацыі».

Прысуд: 10 гадоў калоніі ўзмоцненага рэжыму.

«Яны стварылі юрыдычны прэцэдэнт, — паспеў шапнуць Д.С. адвакату. — Яны афіцыйна абвясцілі, што журналістыка — гэта дзяржаўная здрада. Што пісаць праўду пра ўладу — злачынства, роўнае шпіянажу. Яны забілі прафесію».

Д.С. этапавалі ў калонію, дзе яго адразу змясцілі ў ПКТ (памяшканне камернага тыпу) як «схільнага да экстрэмізму». Яму забаранілі перапіску і спатканні. Рэжым цалкам ізаляваў аднаго з самых небяспечных для сябе людзей — чалавека, які ўмеў знаходзіць і гаварыць праўду.

---