Злачынства агрэсіі: «вышэйшае злачынства» лідараў і прабел у правасуддзі

Фота ілюстрацыйнае

Нюрнбергскі трыбунал назваў агрэсію «вышэйшым міжнародным злачынствам», бо менавіта яна «ўтрымлівае ў сабе назапашанае зло ўсіх іншых злачынстваў».

Што такое злачынства агрэсіі?

Калі ваенныя злачынствы — гэта зверствы падчас вайны, то агрэсія — гэта сам факт яе развязвання. Гэта «злачынства лідараў» (leadership crime), якое могуць учыніць толькі найвышэйшыя палітычныя і ваенныя кіраўнікі.

Вызначэнне агрэсіі прыведзена ў Рэзалюцыі 3314 (XXIX) Генеральнай Асамблеі ААН (1974 г.). Агрэсія — гэта не толькі прамое ўварванне, але і:

«Дзеянні дзяржавы, якая дазваляе выкарыстанне сваёй тэрыторыі іншай дзяржавай для здзяйснення акта агрэсіі».(Артыкул 3, пункт «f» Рэзалюцыі 3314)

Беларускі кантэкст:

Гэта дакладнае юрыдычнае апісанне дзеянняў рэжыму Лукашэнкі 24 лютага 2022 года. Само злачынства замацавана ў Артыкуле 8 bis Рымскага статута.

Пазіцыя афіцыйнага Мінска:

Рэжым адмаўляе агрэсію, выкарыстоўваючы рыторыку «прэвентыўнай абароны» і «саюзніцкага абавязку»:

• «Прэвентыўны ўдар»: Лукашэнка сцвярджаў, што калі б РФ не пачала «спецаперацыю», Украіна «ўдарыла б» па Беларусі.

• «Абарона Саюзнай дзяржавы»: удзел апраўдваецца неабходнасцю «абароны ад НАТА».

Складанасці правасуддзя: «Прабел у юрысдыкцыі» МУС

Асноўная праблема: юрысдыкцыя Міжнароднага крымінальнага суда ў дачыненні да злачынства агрэсіі абмежаваная.

Паводле Артыкула 15 bis Рымскага статута, МУС не можа расследаваць агрэсію, калі краіна-агрэсар (РФ або Беларусь) не ратыфікавала Статут і Кампальскія папраўкі. Нават прызнанне Украінай юрысдыкцыі МУС тут не дапамагае.

Вынік:

МУС можа судзіць Лукашэнку за ваенныя злачынствы (дэпартацыя дзяцей), але не можа судзіць за сам факт развязвання вайны.

Рашэнне: Спецыяльны трыбунал па агрэсіі (СТПА)

Каб закрыць гэты «прабел», Украіна і яе саюзнікі (Core Group з 40+ краін) ствараюць адмысловы трыбунал ad hoc.

Гістарычны прэцэдэнт (поспех):

Нюрнбергскі трыбунал (1945). Створаны саюзнікамі для суда над нацысцкім кіраўніцтвам. Менавіта Нюрнберг увёў паняцце «злачынства супраць міру» (старое імя агрэсіі) і асудзіў Герынга, Рыбентропа і іншых.

Крытыка (апаненты):

• Пазіцыя РФ і КНР: называюць трыбунал «нелегітымным» і «палітычна матываваным».

• Скептыцызм Глабальнага Поўдня: краіны накшталт ЮАР і Бразіліі кажуць пра «выбарчае правасуддзе» і пытаюцца:«А дзе быў трыбунал за ўварванне ў Ірак у 2003 годзе?»

Нягледзячы на крытыку, ПАСЕ і Еўрапарламент рашуча падтрымалі стварэнне трыбуналу з юрысдыкцыяй над кіраўніцтвам РФ і Беларусі.

Выснова

Рэжым Лукашэнкі нясе адказнасць па двух асобных треках:

1. За ваенныя злачынствы (дэпартацыя дзяцей) — яго будзе судзіць Міжнародны крымінальны суд.

2. За злачынства агрэсіі (развязванне вайны) — яго будзе судзіць Спецыяльны трыбунал, які ствараецца цяпер па прыкладзе Нюрнберга.

---