Шляхі да справядлівасці: ад смартфона да гібрыднага трыбуналу (Практычнае кіраўніцтва)

Фота ілюстрацыйнае

Прыцягненне да адказнасці — гэта не толькі высокая юрыспрудэнцыя, але і практычны працэс. Ён складаецца з трох этапаў, і праца на першым этапе вызначае поспех на апошнім.

Этап 1: Збор і захаванне доказаў (Сёння)

Суд працуе не з эмоцыямі, а з фактамі, якія адпавядаюць стандарту «па-за разумнымі сумненнямі».

Праблема: Відэа з Telegram-канала або скрыншот — гэта не заўсёды дапушчальнае доказ. Абарона ў судзе заяўляе, што гэта «мантаж» або «фальшыўка».

Рашэнне: Стандартызацыя збору. Для гэтага існуе «Берклійскі пратакол аб расследаванні лічбавых адкрытых крыніц» (Berkeley Protocol). Ён усталёўвае, як верыфікаваць і захоўваць лічбавыя дадзеныя (відэа, фота, метаданыя), каб яны былі прыняты МУС або нацыянальным судом.

Роля НАУ: Каардынацыя працы па зборы і верыфікацыі. Стварэнне адзінага, абароненага архіва злачынстваў (па прыкладзе архіва IIM па Сірыі), дзе доказы каталізаваны і захаваны паводле міжнародных стандартаў.

Этап 2: Выкарыстанне існуючых механізмаў (Заўтра)

Не трэба чакаць «вялікага» трыбуналу.

Універсальная юрысдыкцыя: НАУ і праваабаронцы павінны не проста інфарміраваць, а выступаць агентамі правасуддзя: дапамагаць ахвярам падаваць іскі ў Літве, Польшчы, Германіі, забяспечваць іх адвакатамі, перадаваць верыфікаваныя доказы.

Санкцыйны ціск: Выкарыстанне сабраных доказаў для персанальных санкцый супраць суддзяў, пракурораў і сілавікоў сярэдняга звяна.

Лабіраванне МУС: Перадача верыфікаваных матэрыялаў (асабліва па дэпартацыі дзяцей) непасрэдна ў Офіс Пракурора МУС.

Гістарычная хіба (правал): Справа Амара аль-Башыра (Судан). МУС выдаў ордэр, але не мае сваёй «паліцыі». Башыр гадамі заставаўся пры ўладзе. Гэта даказвае, што ордэр МУС — гэта толькі пачатак. Без палітычнай волі і ціску ён застаецца паперай.

Этап 3: Правасуддзе пераходнага перыяду (Пасля перамен)

Калі ў Беларусі адбудуцца перамены, краіна сутыкнецца з галоўным выклікам: нацыянальная судовая сістэма будзе поўнасцю разбурана і пазбаўлена даверу.

Дэбаты аб мадэлі:

Мадэль «Прабачэнне» (ПАР): Стварэнне Камісіі па ўсталяванні праўды і прымірэнні (Truth and Reconciliation Commission, TRC). У ПАР пасля апартэіду тыя, хто здзяйсняў злачынствы, маглі атрымаць амністыю ў абмен на поўнае і публічнае прызнанне сваёй віны.

Контраргумент: Многія лічаць гэта «здзелкай з д’яблам» і здрадай ахвяр, якія не ўбачылі пакарання.

Мадэль «Нацыянальны суд» (Аргенціна): Пасля падзення хунты, Аргенціна ў 1985 годзе сама правяла «Суд над хунтамі» (Juicio a las Juntas), асудзіўшы сваіх былых лідараў.

Поспех: Гэта быў наймацнейшы акт нацыянальнага ачышчэння.

Праблема для Рэспублікі Беларусь: У Аргенціне існавала некранутая частка судовай сістэмы. У Беларусі сістэма скампраметавана цалкам.

Найбольш верагодная мадэль для Беларусі: Гібрыдны трыбунал

Што гэта? Суд, інтэграваны ў беларускую сістэму, але з удзелам міжнародных суддзяў, пракурораў і следчых.

Прыклады: Спецыяльны суд па Сьера-Леоне (асудзіў Чарльза Тэйлара), Спецыялізаваныя палаты па Косава.

Плюсы: Спалучэнне міжнароднага досведу (беспрадузядасць, рэсурсы) з нацыянальнай легітымнасцю (гэта адбываецца ў Мінску, а не ў Гаазе).

Выснова: Шлях да справядлівасці — гэта марафон. Ён патрабуе скрупулёзнай працы па зборы доказаў сёння (Этап 1), няўстаннага ціску праз універсальную юрысдыкцыю заўтра (Этап 2) і падрыхтоўкі да стварэння легітымнага гібрыднага трыбуналу ў новай Беларусі (Этап 3).

---