Іск у Літве (Універсальная юрысдыкцыя)

Фота ілюстратыўнае

Юрыдычная кваліфікацыя:

• Артыкул 7(1)(f) Рымскага статута: Пыткі (першапачатковае злачынства).

• Прынцып універсальнай юрысдыкцыі (на падставе Канвенцыі ААН супраць пытак 1984 г.).

• Артыкул 5 (Этап 2) аналізу: «Выкарыстанне існуючых механізмаў».

А.Н. было 32 гады. Ён быў капітанам юстыцыі, старшым следчым Следчага камітэта ў адным з абласных цэнтраў. Ён быў «дзяржаўным чалавекам», верыў у закон і парадак. У яго ў вытворчасці былі складаныя эканамічныя справы, бытавыя забойствы, махлярствы. Ён лічыў сваю працу складанай, але патрэбнай.

9 жніўня 2020 года яго свет, пабудаваны на кодэксах і артыкулах, абрынуўся.

Яго і іншых следчых дэ-факта перавялі на казарменны рэжым. Іх задачай стала «юрыдычная легалізацыя» тысяч затрыманняў. У кабінеты пачалі прывозіць з РУУС і ІВС людзей. Людзей, якія не маглі стаяць на нагах. Людзей з фіялетавымі спінамі, з пераломанымі рукамі, з разбітымі ныркамі.

«Я глядзеў на 19-гадовага студэнта, — расказваў А.Н. пазней літоўскаму пракурору, — у якога ў пратаколе, складзеным АМАПам, было напісана "лаяўся, размахваў рукамі". А перад мной сядзеў чалавек, які не мог сесці на крэсла, бо яго ягадзіцы ператварыліся ў суцэльную гематому. І мой начальнік, палкоўнік, казаў мне: "Хутчэй афармляй 23.34 і перадавай у суд. Няма часу рассяджвацца"».

А.Н. спрабаваў працаваць паводле закона. Калі да яго прыводзілі збітага чалавека, ён, як і належыць, складаў пратакол апытання, выносіў пастанову аб прызначэнні судова-медыцынскай экспертызы. Ён рэгістраваў заявы аб пытках.

Праз тры дні яго выклікаў начальнік. «Што ты творыш, капітан? — прашыпеў палкоўнік. — Ты сабатажам займаешся? Якія пыткі? Якая экспертыза? Ідзе вайна! Ты на чыім баку?».

«Я на баку закона», — адказаў А.Н.

«Закон цяпер — гэта загад. Усе свае "экспертызы" можаш засунуць...» — палкоўнік паказаў, куды. — «Або ты працуеш, як усе, або здавай пасведчанне. І ўлічы, з сістэмы проста так не выходзяць. Асабліва цяпер».

Вечарам А.Н. напісаў рапарт аб звальненні. Ён не мог падпісваць фальшывыя пратаколы, не мог закрываць вочы на тое, што ў суседнім кабінеце збівалі чалавека, прыстёгнутага да батарэі.

Сістэма не прабачыла яму гэтага «здрады». Праз тыдзень пасля звальнення, калі ён выходзіў з дому, яго чакалі трое ў грамадзянскім. Тыя самыя аператыўнікі ГУБАЗіК, чые «матэрыялы» ён адмаўляўся легалізаваць.

«Ну што, "законнік", — ухмыляўся адзін, наносячы першы ўдар у жывот. — Пагаворым па закону».

Яго катавалі ў тым самым РУУС, куды ён сам раней прыязджаў на следчыя дзеянні. Гэта была помста. Яго білі, ведаючы, што ён — былы следчы. «Ты ж "наш" быў, гніда! Ты здрадзіў нашу гонар! Ты хацеў нас пасадзіць?». Яму надзелі на галаву мяшок і білі дубінкамі па пятах. Пагражалі згвалтаваннем. Ён распазнаў па голасе аднаго з катаў — гэта быў маёр, з якім ён неаднаразова перасякаўся па працы.

Праз двое сутак яго выкінулі ў завулку. Ён разумеў, што гэта толькі пачатак. Наступным будзе сфабрыкавана крымінальная справа — «хабар», «зліў даных» або «здрада». Ён, як юрыст, ведаў, як гэта робіцца.

Ён не пайшоў здымаць пабоі ў беларускую бальніцу. Ён ведаў, што гэтыя дакументы альбо «згубяцца», альбо трапяць да яго катоў. Ён сабраў заплечнік, узяў грошы і праз лес, уброд перайшоў раку, сышоў у Літву.

У Вільні ён падаў на палітычны прытулак. І тут жа звязаўся з беларускімі праваабарончымі цэнтрамі.

«Я хачу іх пасадзіць, — сказаў ён адвакату. — Я ведаю іх імёны, званні. Я ведаю сістэму знутры. Я сам — следчы».

Адвакат патлумачыў механізм універсальнай юрысдыкцыі. «У Беларусі ты нічога не дакажаш. Але Літва, як удзельніца Канвенцыі ААН супраць пытак, абавязана пераследаваць пыткі незалежна ад таго, дзе яны здзейснены. Пыткі — гэта злачынства супраць чалавечнасці, яно не мае "грамадзянства"».

Пачалася карпатлівая праца. А.Н. быў не проста ахвярай — ён быў ідэальным сведкам. Ён па памяці аднавіў план РУУС, указаў кабінеты. Ён назваў прозвішча, імя, імя па бацьку і званне маёра, які кіраваў катаваннямі.

Яго паказанні, разам з медыцынскімі дакументамі, атрыманы ў Літве, і сведчаннямі іншых, леглі ў аснову крымінальнай справы. Генеральная пракуратура Літвы ўзбудзіла справу па факце катаванняў (артыкул 100 КК Літвы — «Абходжанне з людзьмі, забароненае міжнародным правам»).

«Я разумею, што заўтра гэтага маёра не арыштавалі ў Мінску, — казаў А.Н. — Але гэты дзень — 12 лістапада 2021 года — стаў паваротным. Мой кат цяпер афіцыйна падазраваны ў міжнародным крымінальным злачынстве».

А.Н. стаў не проста ўцекачом. Ён стаў істцом і галоўным сведкам. Ён пачаў марафон, каб праз універсальную юрысдыкцыю прыцягнуць да адказнасці ўсю сістэму.

---