Саўдзел Беларусі ў агрэсіі супраць Украіны: ваенныя злачынствы і дэпартацыя ўкраінскіх дзяцей

А. Лукашэнка. Фота: president.gov.by

З 24 лютага 2022 года рэжым Беларусі стаў саўдзельнікам агрэсіі супраць Украіны. Гэта адкрыла самы небяспечны для яго юрыдычны фронт. Важна адрозніваць «злачынства агрэсіі» (сам факт развязвання вайны) і «ваенныя злачынствы» (канкрэтныя зверствы). Гэты артыкул прысвечаны другім.

Кваліфікацыя дзеянняў вышэйшага палітычнага і ваеннага кіраўніцтва Беларусі

У міжнародным праве (арт. 25(3)(с) Рымскага статута) саўдзел (aiding and abetting) — гэта аказанне дапамогі ў здзяйсненні злачынства, ведаючы пра яго намер.

1. Прадастаўленне тэрыторыі для атак

Уварванне расійскіх войскаў у Кіеўскую вобласць (дзе былі зверствы ў Бучы і Ірпені) адбывалася з тэрыторыі Беларусі. Забеспячэнне лагістыкі, аэрадромаў і шпіталяў для гэтай групоўкі — гэта прамы саўдзел ваенных злачынстваў, учыненых гэтай групоўкай.

2. Ракетныя абстрэлы

Запускі ракет з тэрыторыі Беларусі (задокументаваныя, напрыклад, праектам «Беларускі Гаюн») па грамадзянскіх аб’ектах ва Украіне — гэта ваеннае злачынства (умыснае нападзенне на грамадзянскіх, арт. 8(2)(b) Статута). Беларускія вайскоўцы, якія садзейнічалі запуску, з’яўляюцца саўдзельнікамі.

3. Дэпартацыя ўкраінскіх дзяцей

Найбольш прамое і даказальнае абвінавачанне. Пад выглядам «аздараўлення» ў беларускія санаторыі (напрыклад, «Дубрава») вывезлі тысячы ўкраінскіх дзяцей, у тым ліку сірот.

Прававая кваліфікацыя:Гэта цяжкае ваеннае злачынства — незаконная дэпартацыя і перамяшчэнне (арт. 8(2)(a)(vii) Рымскага статута) і грубае парушэнне арт. 49 Чацвёртай Жэнеўскай канвенцыі. За гэта МУС ужо выдаў ордэры на Пуціна і Львову-Белову.

Пазіцыя афіцыйнага Мінска

Рэжым карыстаецца рыторыкай «гуманітарнай місіі» і «саюзніцкага абавязку»:

• «Мы не бок канфлікту» — Беларусь «прыкрывае тыл» Расіі, але не ўдзельнічае ў баях.

• «Дзеці на аздараўленні» — Лукашэнка сцвярджае, што Беларусь «па-брацку» прымае дзяцей з Данбасу.

• «Гэта гуманітарная місія» — прапагандыст Аляксей Талай настойвае, што вываз — выключна гуманітарная акцыя.

Аднак даследаванне Yale Humanitarian Research Lab паказвае: дзяцей русіфікуюць, падвяргаюць ідэалагічнай апрацоўцы і ваеннаму выхаванню, што забаронена міжнародным гуманітарным правам.

Механізмы адказнасці: МУС і гістарычны прэцэдэнт

Тут сітуацыя радыкальна адрозніваецца ад «унутраных» рэпрэсій. Украіна прызнала юрысдыкцыю МУС (арт. 12(3) Статута).

Гэта азначае:

МУС мае поўную юрысдыкцыю расследаваць ваенныя злачынствы на тэрыторыі Украіны, незалежна ад грамадзянства асобаў, якія да іх датычныя.

Гістарычны прэцэдэнт (поспех): справа Чарльза Тэйлара (Ліберыя)

Тэйлар быў прэзідэнтам Ліберыі, але яго судзіў Трыбунал па Сьера-Леоне. Асудзілі яго не за злачынствы ў сваёй краіне, а за саўдзел і падбухторванне (aiding and abetting) паўстанцаў у суседняй дзяржаве.Гэта ідэальная аналогія для Лукашэнкі: ён нясе адказнасць за ваенныя злачынствы ва Украіне, забяспечыўшы тэрыторыю, інфраструктуру і лагістыку (у абмен на падтрымку Расіі).

Выснова

Саўдзел Беларусі ў вайне — самае юрыдычна ўразлівае месца рэжыму.

• За ваенныя злачынствы (дэпартацыя дзяцей) — юрысдыкцыя МУС прамая і неаспрэчная.

• Справа аб дэпартацыі — самы кароткі шлях да міжнародных ордэраў на арышт вышэйшага кіраўніцтва Беларусі.

---