Пошук па сайце

Прадстаўнікі беларускай палітэміграцыі назвалі піяр-ходам стварэнне камісіі па працы з магчымымі «вяртанцамі» Арыгінал артыкула: golosameriki.com 6 лютага Аляксандр Лукашэнка падпісаў указ аб стварэнні спецыяльнай камісіі для працы з сапернікамі рэжыму, якія жадаюць вярнуцца на радзіму. Прымаючы даклад генеральнага пракурора краіны Андрэя Шведа, Лукашэнка зазначыў, што ствараемая камісія будзе вырашаць, могуць беларускія апазіцыянеры вярнуцца на радзіму, ці не. «Я сёння падпісаў указ, які падрыхтаваны групай спецыялістаў на чале з вамі аб разглядзе зваротаў грамадзян Беларусі, якія знаходзяцца за мяжой, па пытаннях учынення імі правапарушэнняў… Калі мы нешта тут ва ўказе не прадугледзелі, дастаткова ўлады ў генеральнага пракурора для таго, каб задзейнічаць увесь дзяржаўны апарат, дзяржслужачых для таго, каб вырашыць гэтую праблему з тымі збеглымі… І трэба глядзець не толькі збеглых. Хтосьці з-пад плінтуса вылезе — яны ж разумеюць, што мы іх усё роўна знойдзем», — цытуюць Лукашэнку афіцыйныя беларускія СМІ. Аднак галоўныя адрасаты гэтай заявы — палітычныя праціўнікі Лукашэнкі — не спяшаюцца з праявамі пакаяння і прызнаннем «памылкаў», з тым, каб, як абвяшчае ўказ, «свядома і актыўна выконваць свой грамадзянскі абавязак» перад цяперашнім рэжымам. У гэтым упэўнілася карэспандэнт Рускай службы «Галасы Амерыкі». Член Прэзідыума Каардынацыйнай Рады, кіраўнік Народнай антыкрызіснай управы Павел Латушка канстатуе, што Лукашэнка прапануе «абсалютна неправавы інструмент». «Ні ў Крымінальным, ні ў Крымінальна-працэсуальным кодэксах такая працэдура не прадугледжана. Калі казаць пра тое, што можна стварыць такі спецыяльны інстытут, то трэба разумець, што ўлада ў Беларусі нелегітымная і верыць яе дзеянням немагчыма… Фактычна беларусам прапануецца пайсці з формулай прызнання сваёй віны ў тым, у чым яны не вінаватыя, гэта значыць нібыта ў здзяйсненні правапарушэнні ці злачынствы», — падкрэсліў адзін з лідэраў беларускай апазіцыі ў размове з карэспандэнтам Рускай службы «Галасы Амерыкі». Сярод галоўных прэтэнзій да «прымірыцельнай» ініцыятывы Лукашэнкі: фактычна не вырашаецца пытанне тэрміну даўніны прыцягнення да крымінальнай адказнасці. Сёння цябе возьмуць на «кручок», а ў наступным, калі тэрмін даўніны будзе яшчэ дазваляць, — у любы момант могуць аднавіць крымінальную справу і прыцягнуць цябе да крымінальнай адказнасці за тое злачынства, у якім ты ўжо «пакаяўся». «Як генеральны пракурор даў слова, дык ён гэтак жа лёгка можа яго ўзяць назад. Мы ведалі ўжо месяцаў 7-8 таму, што такі план Лукашэнка распрацоўвае. Гэта некалькі нагадвае часы стогадовай даўніны 1921-27 гадоў — аперацыі ВЧК-АГПУ "Трэст" . Можа быць, пасыл быў некалькі іншы, але падабенства падыходаў у наяўнасці», — тлумачыць Латушка. Нагадаем, што некаторыя аспекты даўняй гісторыі, на якую спасылаецца беларускі апазіцыянер, былі калісьці апісаныя ў рамане Льва Нікуліна «Мёртвы зыб», па якім быў пазней зняты савецкі міні-серыял «Аперацыя “Трэст”». Тады савецкім спецслужбам удалося выбавіць на тэрыторыю СССР, на падставе неабходнасці ўдзелу ў працы антыбальшавіцкай арганізацыі (якая насамрэч не існавала), вялікая колькасць праціўнікаў савецкай улады. У далейшым яны былі ўсе рэпрэсіраваны, арыштаваны і расстраляны. Дарэчы, крыху пазней падобны лёс чакаў і многіх супрацоўнікаў спецслужбаў, якія арганізавалі гэтую правакацыю. На пытанне карэспандэнта, чаму Лукашэнка вырашыў стварыць вышэйназваную камісію, Латушка адказаў: «Ёсць некалькі прычын. Па-першае, ён адчуў адток прафесійных, высокакваліфікаваных кадраў з Беларусі з IT-сферы, сферы бізнесу, інтэлігенцыі — людзей, якія стваралі істотны дададзены прадукт у эканоміку Беларусі. Па-другое, Лукашэнка аб'явіў так званы "Год міру і згоды", імкнучыся стварыць уражанне, што ён выступае за нармалізацыю адносінаў з большасцю грамадства, якая яго да сённяшняга дня не падтрымлівае. Але адначасова Лукашэнка публічна заяўляе, што тыя, хто пакаецца, павінны стаць яшчэ лепшымі, чым усе „ябацькі“, якія знаходзяцца сёння вакол яго. Атрымліваецца, што чалавек павінен будзе публічна гэта зрабіць, запісаць відэазварот, фактычна ўстаць на калені, як сам Лукашэнка казаў раней: „Прыпаўзіце да мяне на каленях“. Ён хоча праз прыніжэнне дабіцца дзеянняў, звязаных з прызнаннем яго большасцю беларусаў. Для яго гэты гештальт не закрыты, яго да гэтага часу непакоіць тое, што большасць беларусаў не падтрымала яго ў 2020, і не падтрымлівае да гэтага часу. Але крымінальна-прававы пераслед наступіць, і не трэба тут мець ілюзій!», — перакананы суразмоўца «Голасы Амерыкі». Латушка спасылаецца на дадзеныя апытанняў, якія праводзіць інтэрнэт-партал «Люстэрка». Згодна з гэтымі даследаваннямі, толькі 1% з тых, хто пакінуў Беларусь пасля падзей лета-восені 2020, гатовы вярнуцца ў краіну і яшчэ 2% згодны падумаць пра гэта. «І гэта са 160 тысяч, якія прынялі ўдзел у гэтым апытанні. Гэта і ёсць тыя 3%, якія знаходзяцца ў актыве ў Лукашэнкі. Абсалютная большасць беларусаў, якія з'ехалі, яму не вераць. Мы ведаем, як беларусы ставяцца да Лукашэнкі сёння. Яму няма веры, і ніхто яму ўжо не паверыць, яго цягнік сышоў, яго дзверы зачыніліся. Але пры гэтым яму трэба стварыць карцінку, і я магу не выключаць, што ёсць падрыхтаваная група людзей, якая можа для тэлебачання зрабіць патрэбныя дзеянні і вярнуцца ў Беларусь», — кажа Павел Латушка. Аналітык Беларускага інстытута стратэгічных даследаванняў (Belarussian Institute for Strategic Studies) Вадзім Мажэйка лічыць зварот Лукашэнкі да палітэмігрантаў прыкметай таго, што ў яго «не адбалеў» 2020 год. «Ён сам кажа, што гэта – спроба „перавярнуць старонку“ і ісці далей. Але гэты рух Лукашэнка бачыць на сваіх умовах, бо камісія з ягоных чыноўнікаў і сілавікоў, відавочна, ніякага даверу не выклікае. А сам фармат гэта не спроба дараваць: „добра, мы гэта даўно праехалі, забудзем і ідзём далей“ — наадварот, гэта імкненне працягнуць гвалт іншымі метадамі, караць усіх нязгодных», — падкрэслівае Мажэйка. Пры гэтым эксперт зазначае, што Лукашэнка не разумее настрояў беларускай дыяспары за мяжой. «Адпаведна, незразумела, на каго разлічаны такія меседжы. Калі верыць дзяржаўнай прапагандзе, што ўсе беларусы, якія з'ехалі, мыюць падлогі за капейкі, замярзаюць, галадаюць і гэтак далей, то можна дапусціць, што нехта з іх марыць вярнуцца ў Беларусь. Але, мякка кажучы, гэта няпраўда, і па-за краінай мэтавая аўдыторыя падобных заклікаў не асабліва бачная. Але тыя, на каго накіравана дзяржаўная прапаганда і ў Беларусі, і ў Расіі, могуць паверыць, што палітычны крызіс Лукашэнка вырашыў, і ўсё ў парадку. А пасля заканчэння працы гэтай “камісіі“ на камеру здымуць пару чалавек, якія будуць прасіць прабачэння і каяцца», — тлумачыць палітолаг. Па ягоных словах, падобныя ініцыятывы афіцыйнага Менска выклікаюць смех у асяроддзі палітэмігрантаў, якія пакінулі краіну пасля 2020 года: «Зразумела, што ніякага даверу да гэтага няма, і любога чалавека могуць пасадзіць у любы момант, што б там ні сказала нейкая камісія, і скардзіцца будзе няма каму. І галоўнае — што атрымае чалавек, які пакаяўся перад рэжымам? Магчымасць прыехаць у Беларусь і жыць там ва ўмовах санкцый, праблем у эканоміцы, адсутнасці перспектыў, без спадзяванняў на перамены і ў чаканні вайны, якая ў любы момант можа перакінуцца на гэтую краіну». Сам эксперт не разглядае магчымасць вяртання на радзіму ў найбліжэйшай будучыні. «Учора пачаўся суд над маёй калегай палітычным аналітыкам Валерыяй Касцюговай, якой ставяць у віну яе прафесійную дзейнасць і якая мела зносіны з апазіцыйнымі палітыкамі. І за гэта ёй пагражае да 12 гадоў турмы, што стала сігналам усёй экспертнай супольнасці. Так што, калі за гэта можа быць узбуджана крымінальная справа, то мяне неяк не прыцягвае ідэя вяртання ў Беларусь», — кажа Вадзім Мажэйка. Кіраўнік Навукова-даследчага цэнтра Мізэса Яраслаў Раманчук нагадаў, што тэму адносін з палітычнымі апанентамі Лукашэнка мусіруе пастаянна з канца 2020 года, калі яму пасля жорсткіх рэпрэсій удалося ўтрымаць уладу ў краіне. «Яму трэба пакаянне, зневажэнне, “загнаць пад плінтус“ і сказаць: “Я — герой, я ўсіх перамог!“. Але ён бачыць, што Расея прайграе гэтую вайну і рана ці позна яе канчаткова прайграе і ўжо дакладна яму не хацелася б разам з Пуціным адпраўляцца ў Гаагу ці нейкае іншае падобнае месца», — канстатуе Раманчук. Эксперт апісвае сітуацыю, у якой апынуўся Лукашэнка, наступным чынам: «Ён разумее, што калі Расея пакіне Украіну, то ўсе гэтыя органы “Саюзнай дзяржавы“, якія ствараліся як бутафорскія, могуць атрымаць зусім іншае значэнне. Хто тады будзе абараняць Лукашэнку? “Ябацькі“, і тыя, хто зараз вакол яго, — дакладна не будуць». На думку Раманчука, у дадзеным выпадку разлік быў зроблены не на тых людзей, якія з'ехалі, а найперш на свой «ядзерны» электарат. І, па-другое, на тыя 35-40% грамадзян краіны, якія знаходзяцца ў так званай «шэрай зоне» і сумняваюцца — добры Лукашэнка ці дрэнны? «З пункту гледжання афіцыйнай прапаганды — ён не ўцягнуў Беларусь у непасрэдны ўдзел у вайне, а гэта — дасягненне. І зараз ён робіць такую прапанову. Гэта ўсё накіравана на кансалідацыю яго электарату. Вядома, ён не думае, што нехта вернецца з-за мяжы на такіх умовах: “ідзіце прыніжайцеся, паўзіце на бруху, я, магчыма, вас яшчэ ў турму пасаджу“. Натуральна, калі ў самой Беларусі працягваюць ісці палітычныя працэсы, і адначасова ён кліча апазіцыянераў вярнуцца на радзіму, але гэта дакладна не пра міласэрнасць, разуменне, мір і згоду», — перакананы аналітык.

Юрыст НАУ Арцём Праскаловіч пра пастку рэжыму Паперка, якую падпісаў Лукашэнка, не гарантуе нічога, акрамя таго, што вашыя персанальныя дадзеныя дакладна апынуцца ў руках катаў і прапагандыстаў. Тэрарысты не дбаюць пра сваіх ахвяр. Ім патрэбныя новыя закладнікі. І яны хочуць, каб вы самі абылгалі сябе, падпісалі прызнанне ў тым, што не з’яўляецца злачынствам, публічна прасілі прабачэння за тое, чым варта ганарыцца. У гэтай камісіі няма ніякіх паўнамоцтваў пазбавіць вас ад пераследу з боку памагатых рэжыму. Яна толькі выдае рэкамендацыі і інфармуе. Асноўная мэта ўсёй гэтай валтузні рэжыму у так званы «год мира и созидания» прадэманстраваць нібыта існуючае ў грамадстве жаданне перагарнуць старонку. Памятайце, што сапраўдныя злачынцы — у складзе гэтай камісіі. Гэта яны ў хуткім часе апынуцца на лавах падсудных міжнародных трыбуналаў і нацыянальных судоў.

Павел Латушка адказаў на частыя пытанні пра санкцыі і патлумачыў, як прымаюцца рашэнні аб іх уводзе і як ажыццяўляецца наступны кантроль за іх выкананнем Якія інструменты санкцыйнай палітыкі існуюць? Якая існуе працэдура па ўключэнні таго ці іншага чалавека ў санкцыйны спіс? Наколькі актыўна Кабінет займаецца гэтым пытаннем? Хто звычайна трапляе ў санкцыйныя спісы? У чым сэнс санкцыяў? Як яны працуюць? У беларусаў часта ўзнікаюць пытанні аб санкцыях, увядзенні іх, абыходзе з боку рэжыму і шмат іншага. У гэтым відэа хацеў бы адказаць на частку з пытанняў, якія часта ўзнікаюць. Напачатку давайце прааналізуем усе магчымыя інструменты санкцыйнай палітыкі і яе абгрунтаванасць з боку нашых партнёраў. Галоўнае, што санкцыі з’яўляюцца інструментам прыцягнення да адказнасці за ажыццяўленне дзеянняў, якія груба парушаюць міжнароднае права, у тым ліку парушэнне правоў чалавека, садзейнічанне вайсковай агрэсіі і г. д. Санкцыі не з’яўляецца інструментам, які вырашае ўсе праблемы, якія ўзнікаюць з парушэннем міжнароднага права, але гэта дзейны і цывілізаваны інструмент. Бо ўявіце сабе сітуацыю, напрыклад, калі Лукашэнка ажыццявіў захоп грамадзянскага самалёта, то Еўрасаюз, што павінен у адказ захапіць самалёт Белавіа, каб пакараць рэжым? Ці калі Лукашэнка штучна арганізаваў міграцыйную хвалю ў бок Еўрапейскага саюза, звозячы мігрантаў да мяжы і ўкідваючы іх на польскі ці літоўскі бок, у адказ еўрапейскія ўлады павінны прывезці мігрантаў і ўкідваць іх на тэрыторыю Беларусі? Ці ў адказ на суагрэсію рэжыму Лукашэнкі ўкраінцы і іх саюзнікі павінны ажыццяўляць дзеянні ваеннага характару? Будзем рэалістамі. Гэта немагчымыя да і незаконныя варыянты дзеянняў у адказ. Таму трэба зразумець, што на сённяшні дзень апрача выкарыстання нормаў міжнароднага права за злачынствы, за якія можа наступаць пакаранне ў рамках міжнароднага права, санкцыі з’яўляюцца важным інструментам уздзеяння на дыктатарскі рэжым. Важна зразумець таксама, што санкцыі падзяляюцца на інструменты, якія могуць прымяняцца на шматбаковым узроўні і прыкладам чаго з’яўляюцца санкцыі ЕС, альбо на нацыянальным узроўні і прыкладам чаго з’яўляюцца санкцыі ЗША, Вялікабрытаніі, Канады, Швейцарыі, альбо нават асобных краінаў-чальцоў ЕС, заканадаўства якіх прадугледжвае прымяненне нацыянальных інструментаў санкцый. Нарыклад, Польшча, Літва, Латвія карыстаюцца такім інструментам. Зараз у Чэхіі быў прыняты і пачаў дзейнічаць са студзеня гэтага года новы прававы акт, які ўмоўна можна назваць чэшскім «актам Магніцкага», які дазваляе прымяняць нацыянальная санкцыі Чэшскай рэспублікі. Не толькі дзяржавы, але і міжнародныя арганізацыі таксама могуць прымяняць санкцыяную палітыку. Апошнім часам ідзе гаворка аб магчымасці выкарыстання санкцый з боку Міжнароднай арганізацыі працы. Па сваім характары санкцыі таксама падзяляюцца на персанальныя і эканамічныя. Персанальныя тычацца палітыкаў, дзяржаўных асобаў, якія выкарыстоўваюць свае ўладныя інструменты дзеля таго, каб ажыццяўляць незаконныя дзеянні, парушаючы міжнароднае і нацыянальнае права. Персанальныя санкцыі таксама могуць тычыцца асобаў, якія дапамагаюць уладам фінансаваць рэпрэсіўную палітыку. Гэта так званыя «гаманцы рэжыму». У Еўрапейскім саюзе персанальнымі санкцыямі займаецца Еўрапейская служба знешніх дзеянняў. Апроч персанальных вылучаць таксама эканамічныя санкцыі, якія з’яўляюцца найбольш дзейным інструментам санкцыйнай палітыкі. У ЕС эканамічнымі санкцыямі займаецца Еўрапейская камісія, таму што еўрапейская камісія адказвае за правілы гандлю. Якая існуе працэдура па ўключэнні таго ці іншага чалавека ў санкцыйны спіс? Працэдура прадугледжана заканадаўствам дзяржаў, якія накладаюць санкцый, альбо ў тым ліку наднацыянальным заканадаўствам, як у выпадку з Еўрапейскім саюзам. Акрамя таго, гэтая ўнутраная справа гэтых дзяржаў, і яны пакідаюць за сабой права інфармаваць грамадскасць аб парадку ажыццяўлення гэтай працэдуры. У прыватнасці, у Еўрапейскім саюзе санкцыі ўводзяцца шляхам прыняцця пастановы (regulation), якая з-за прамога дзеяння з’яўляецца самым жорсткім інструментам рэгулявання ў ЕС. Пастанова становіцца часткай заканадаўства кожнай краіны ЕС неадкладна па ўступленні ў сілу. У залежнасці ад зместу пастановы прымаюцца Саветам ЕС або Еўракамісіяй. Пастановы, якія тычацца санкцый у дачыненні да Беларусі, прымаліся ў першую чаргу Саветам ЕС (Council Regulation). Канешне непасрэдная ініцыятыва па налажэню санкцый у ЕС належыць краінам-удзельніцам. Любая з іх можа выступіць з ініцыятывай прыняцця санкцый ЕС. Гэтая ініцыятыва таксама належыць Вярхоўнаму прадстаўніку ЕС па замежных справах і палітыцы бяспекі. Трэба таксама разумець, што Еўрапейскі саюз публікуе прозвішчы асобаў у дачыненні да якіх уводзяцца санкцыі. Аналагічныя дзеянні ажыццяўляюць і іншыя чальцы ЕС, якія прымаюць нацыянальныя санкцыі. Ну, напрыклад, Польшча. Але ў выпадку Злучаных Штатаў Амерыкі прозвішчы асобаў у дачыненні якіх уведзеныя персанальныя санкцыі не публікуюцца. І тут узнікае пытанне эфектыўнасці персанальных санкцый. Бо калі асоба не ведае, што яна ўваходзіць у санкцыйны спіс, то яна можа даведацца толькі пры спробе атрымаць візу, альбо спробе прыехаць у ЗША. Наколькі актыўна Кабінет займаецца гэтым пытаннем? Кабінет пастаянна ўносіць прапановы як у наднацыянальнае органы ЕС, так і ва ўрады краін-удзельніц ЕС, урады іншых дэмакратычных дзяржаў свету (ЗША, Вялікабрытаніі, Швейцарыі, Украіны і г. д.) свае прапановы па ўдасканаленні санкцыйнага рэжыму, пашырэнні санкцыйных спісаў. Толькі за апошнія некалькі месяцаў гэтыя прапановы былі накіраваны ўпаўнаважаным органам Славеніі, Вялікабрытаніі, ЗША, Чэхіі, Польшчы, Эстоніі, Швецыі, Швейцарыі, Латвіі, Еўрапейскага саюза. У агульнай колькасці намі было прапанавана ўвядзенне персанальных санкцый у адносінах да 340 фізічных асоб, а таксама ўнесены прапановы па накладанні эканамічных санкцый у дачыненні да 13 прадпрыемстваў. Варта адзначыць, што за гэты час ужо было прынята шэраг рашэнняў санкцыйнага характару ў адносінах да прадстаўнікоў рыжыму Лукашэнкі. Так, нацыянальныя санкцыі ўвяла ў лістападзе 2022 года Польшча. Там за гэтую палітыку адказвае Міністэрства ўнутраных спраў і адміністрацыі Польшчы. У гэтам жа месяца санкцыі ў дачыненіі да фізічных асоб і кампаній з Беларусі ўвяла Канада. Таксама нядаўна дадатковыя санкцыі ўвялі ЗША, якія дабавілі яшчэ крыху больш за два дзясяткі чалавек у свой персанальны спіс. У канцы студзеня гэтага года санкцыі ў дачыненні 23 беларускіх прадпрыемстваў увяла Україна. Зараз рыхтуецца новы пакет санкцый у дачыненні да Беларусі з боку Еўрапейскага саюза, які тычыцца саўдзелу рэжыму Лукашэнкі ў агрэсіі Расіі супраць Украіны. Дадзены пакет накіраваны на гарманізацыю санкцыйнай палітыкі ў дачыненні Расіі і рэжыму Лукашэнкі. Акрамя таго, ён прадугледжвае персанальныя санкцыі ў дачыненні да асобных прадстаўнікоў вайскова-палітычнага кіраўніцтва рэжыму. Па нашых падліках на сённяшні дзень толькі ў рамках ЕС персанальнымі санкцыямі ахоплена каля 200 асобаў. З улікам нацыянальных санкцый іх колькасць большая і будзе расці. Гэта невялікая колькасць, бо ў параўнанні з тысячамі палітзняволеных гэта безумоўна несуразмерна і мы бачым недастаковую матывацыю дзейнiчаць у нашых партнёраў. Тут мы сутыкаемся вельмі часта і з бюракратычнымі перашкодамі, калі неафіцыйна нам кажуць аб лімітах на налажэнне персанальных санкцый, бо гэта звязана з апрацоўкай дакументаў, падрыхтоўкай абгрунтавання. Пад кожнае прозвішча, пад кожную кампанію павінна быць пакладзена якаснае факталагічнае і галоўнае прававое абгрунтаванне ўвядзення тых ці іншых санкцый. Хто трапляе звычайна ў санкцыйны спіс? Гэта толькі вядомыя людзі, напрыклад, прапагандысты, набліжаныя да Лукашэнкі бізнэсоўцы, чыноўнікі, альбо ў яго можа трапіць і, умоўна, дэкан універсітэта, які рэпрэсаваў студэнтаў? У санкцыйныя спісы трапляюць асобы адказныя за дзеянні, у якіх угледжваецца склад злачынства або іншае грубае парушэнне як нацыянальнага, так і міжнароднага права. Вядома, што ў першую чаргу гэта асобы, якія аддаюць злачынныя загады, якія нясуць усю паўнату не толькі прававой, але і палітычнай адказнасці за свае дзеянні - высокапастаўленыя чыноўнікі грамадзянскіх і сілавых ведамстваў. Таксама ў санкцыйных спісах ёсць і так званыя «гаманцы рэжыму», якія зарабілі свае капіталы на непразрыстых схемах і дзякуючы адміністрацыйнаму заступніцтву з боку лукашэнкаўскай улады. Але ў санкцыйныя спісы могуць патрапіць і радавыя прапагандысты, асобы ў дачыненні да якіх ёсць важкія падставы для падазрэння іх у датычнасці да здзяйснення злачынстваў (гвалт, катаванні, забойствы). Напрыклад, кіраўнікі навучальных устаноў таксама могуць патрапіць у санкцыйны спіс. У прыватнасці, у санкцыйным спісе ЕС ёсць, напрыклад, і рэктары ВНУ (рэктар Акадэміі мастацтва Баразна, рэктар мінскага медуніверсітэту Рубніковіч, рэктар Брэсцкага тэхнічнага ўніверсітэту Бахановіч), адказныя за палітычна матываваныя выключэнні студэнтаў і звальненні выкладчыкаў. Санкцыі - цывілізаваны шлях міжнароднай рэакцыі на гвалтоўныя парушэнні міжнароднага права. Гэта інструмент адказнасці. Спыняць санкцыі можна толькі, калі адказныя асобы спыняць злачынную дзейнасць. Санкцыйныя інструменты не ўніверсальны сродак дасягнення нашых мэтаў, але адзін з элементаў стратэгіі.

«Суддзя» Гродзенскага абласнога суда Бубенчык Дзмітрый Вітальевіч (15.07.1985) выносіў палітычна матываваныя прысуды ў дачыненні да грамадзян, якія асуджаюць вайну супраць Украіны, выказваюць сваю нязгоду з рэжымам Лукашэнкі і гвалтам з боку прадстаўнікоў сілавых структур. Сваімі дзеяннямі сур’ёзна парушаў і працягвае парушаць правы чалавека, падрывае вяршэнства права і аказвае ціск на грамадзянскую супольнасць. Так званы «суддзя» Бубенчык вынес незаконныя прысуды палітвязням: Юрый Жукоўскі — 8 гадоў пазбаўлення волі ў калоніі ва ўмовах узмоцненага рэжыму; Марына Санкевіч — 7 гадоў пазбаўлення волі ў калоніі ва ўмовах агульнага рэжыму; Андрэй Ражкоў — 3 гады пазбаўлення волі ў калоніі ва ўмовах агульнага рэжыму; Аляксей Забіран — 3 гады пазбаўлення волі ў калоніі ва ўмовах агульнага рэжыму. Таксама Бубенчык вынес прысуд палітвязню Сяргею Кірыковічу, незаконна пакараўшы яго пазбаўленнем волі тэрмінам на 4.5 гады з адбываннем пакарання ў папраўчай калоніі ва ўмовах узмоцненага рэжыму за каментары ў сацсетках аб расійскіх вайскоўцаў. Вынес прысуд 34-гадоваму жыхару Слоніма Аляксандру Петушкову і незаконна прызначыў мужчыну 7.5 гадоў пазбаўлення волі ў калоніі ўзмоцненага рэжыму. Падставай для ўзбуджэння крымінальнай справы і вынясення прысуду сталі рэпосты і каментары з заклікамі да забастоўкі, спынення працы прадпрыемстваў, аднаўлення пратэстаў. Гучалі і прапановы сілавікам і генералам зняць пагоны. У дачыненні да Лукашэнкі ён выкарыстоўваў словы «ўзурпатар» і «нелегітымны». Дзмітрый Бубенчык вядзе ў закрытым рэжыме разбіральніцтва па справе журналіста, члена пазбаўленага рэгістрацыі Саюза палякаў Беларусі Андрэя Пачобута і судзіць яго па артыкулах аб закліку да санкцый і распальванні варожасці. Прадстаўнік Аб’яднанага Пераходнага Кабінета па транзіце ўлады і кіраўнік НАУ Павел Латушка ўнёс прапанову краінам ЕС і Украіне аб прымяненні ў дачыненні да Бубенчыка Дзмітрыя Вітальевіча персанальных санкцыйных абмежаванняў. У будучыні гэты «суддзя», як і іншыя асобы, якія ажыццяўляюць рэпрэсіі і садзейнічаюць ім, будзе прыцягнуты да крымінальнай адказнасці.

Кіраўнік НАУ Павел Латушка расказаў у калонцы для MOST у Дзень народзінаў Кастуся Каліноўскага расказаў пра карціну з паўстанцамі 1863−1864 гадоў, якая вісела ў яго кабінеце, калі ён працаваў міністрам культуры Беларусі Арыгінал артыкула: mostmedia.io Кіраўнік НАУ Павел Латушка расказаў у калонцы для MOST у Дзень народзінаў Кастуся Каліноўскага расказаў пра карціну з паўстанцамі 1863−1864 гадоў, якая вісела ў яго кабінеце, калі ён працаваў міністрам культуры Беларусі. Я хацеў бы, каб вы звярнулі ўвагу на работу рукі Пятра Сергіевіча «Кастусь Каліноўскі сярод паўстанцаў 1863 года». Гэта работа цяпер знаходзіцца ў калекцыі Нацыянальнага мастацкага музея Рэспублікі Беларусь. І з гэтай работай таксама звязана і мая асабістая гісторыя. Я ўзгадваю 2011 год і размову з тагачасным кіраўніком адміністрацыі Лукашэнкі Уладзімірам Макеем. Мы разглядалі магчымасць рэалізацыі кінапраекта — серыяла, прысвечанага паўстанню Кастуся Каліноўскага. Гэты праект ішоў складана. Адміністрацыя ставіла палкі ў колы, і мне прыйшлося гутарыць на гэты конт з Макеем. На што Макей мне выказаў сваю заўвагу: «Гэты праект не можа быць рэалізаваны з прычыны таго, што Кастусь Каліноўскі — антырасійская гістарычная асоба». Мой адказ Уладзіміру Макею быў наступны: «Калі мы паглядзім на гісторыю беларускага народу, то большасць гістарычных падзей звязана менавіта з барацьбой беларусаў за сваю незалежнасць супраць Расійскай імперыі». Гэта факты, якія нельга выкрасліць з гісторыі — нашай гісторыі, якая сёння пераходзіць у сучаснасць. Сёння мы таксама вядзём барацьбу за сваю Незалежнасць: выклік Незалежнасці нашай дзяржавы кінуў якраз наш усходні сусед. Што мог тады зрабіць я як міністр культуры? Так, былі прыклады, калі мы пачыналі рэалізацыю кінапраектаў, нягледзячы на катэгарычную забарону адміністрацыі Лукашэнкі… Тут якраз магу прыгадаць здымкі фільму «У тумане» паводле твора Васіля Быкава, які нам удалося рэалізаваць. У сітуацыі, якая склалася, я прыняў рашэнне, якое мог прыняць у той момант: размясціць у кабінеце міністра культуры работу, якую вы зараз можаце бачыць перад сабой — Пятра Сергіевіча, «Кастусь Каліноўскі сярод паўстанцаў 1863 года», напісаную ў 1955 годзе. Можаце сабе ўявіць, што гэтая работа — прыкладна два на тры метры. Гэта была ўся сцяна ў кабінеце міністра культуры, дзе размясціўся гэты твор мастацтва. Для мяне гэта было важна як сімвал таго, што, нягледзячы на ідэалогію, якая заўсёды прапаведвалася рэжымам Лукашэнкі, нам важна адстойваць і дэманстраваць, што мы з’яўляемся нацыяй, якая мае права на сваю дзяржаўнасць, Незалежнасць — тое, за што і змагаўся наш нацыянальны герой Кастусь Каліноўскі. Работу згарнулі ў рулон (яе немагчыма было пранесці ў дзвярны праём) і даставілі з Нацыянальнага мастацкага музея. Дапамагаў, дарэчы, мне тады чалавек, які сёння рэпрэсуе супрацоўнікаў музея, — тагачасны і цяперашні генеральны дырэктар Уладзімір Пракапцоў. Пасля таго, як палатно размясцілі на сцяне, я сказаў сваім калегам у міністэрстве культуры: «Цяпер я магу запрасіць у гэты кабінет любога пасла і на прыкладзе гэтай карціны дэманстраваць нашае жаданне быць свабоднымі і незалежнымі». Але я зрабіў адну рэмарку: «Адзіны пасол, які, напэўна, не прыйдзе ў гэты кабінет, — гэта будзе пасол Расійскай Федэрацыі». Пазней Барыс Святлоў, які прыйшоў на пасаду міністра культуры пасля мяне, вельмі хуценька прыбраў гэты твор з кабінета.

Юрысты ЗША, Кабінета і НАУ актыўна працуюць над прыцягненнем рэжыму Лукашэнкі да адказнасці 1 лютага ў Музеі Вольнай Беларусі адбылася сустрэча прадстаўнікоў Аб’яднанага Пераходнага Кабінета Беларусі Паўла Латушкі, Валерыя Сахашчыка і Аляксандра Азарава з намесніцай памочніка дзяржсакратара ЗША Робін Даніген. Адказная за Цэнтральную і Усходнюю Еўропу прадстаўніца Дзяржаўнага дэпартамента ЗША пацвердзіла, што амерыканскі бок працягвае паслядоўна выступаць за правядзенне свабодных выбараў у Беларусі, вызваленне ўсіх палітычных зняволеных і прыцягненне рэжыму Лукашэнкі да адказнасці за падтрымку вайны супраць Украіны. Робін Даніген запэўніла, што ЗША пашыраць санкцыйныя меры ў дачыненні да рэжыму Лукашэнкі. Будуць улічаныя прапановы Аб’яднанага Пераходнага Кабінета па ўвядзенні абмежаванняў санкцыйнага характару за працяг масавых рэпрэсій і падтрымку вайны. Намесніца памочніка дзяржсакратара таксама праінфармавала, што працягваецца расследаванне справы ў дачыненні да акта авіяпірацтва, звязанага з прымусовай пасадкай самалёта Ryanair, здзейсненага рэжымам. Прадстаўніца Дзяржаўнага дэпартамента ЗША пазітыўна ўспрыняла прапанову прадстаўніка Кабінета па транзіце ўлады Паўла Латушкi аб важнасці распрацоўкі адзінай стратэгіі краін-партнёраў дэмсіл па Беларусі. Бакі таксама абмеркавалі перспектывы прыцягнення рэжыму Лукашэнкі да адказнасці за злачынствы, якія выклікаюць заклапочанасць усёй міжнароднай супольнасці (агрэсія, злачынствы супраць чалавечнасці). Робін Даніген паведаміла, што амерыканскія юрысты актыўна працуюць у гэтым кірунку. Ад прадстаўнікоў Кабінета і НАУ перададзены адпаведныя прапановы.

Дзе і калі могуць пачаць судзіць Лукашэнку? Міжнародны трыбунал, у рамках якога можна будзе прыцягнуць да адказнасці за ваенныя злачынствы ва Украіне, можа пачаць працу ўжо гэтым летам — пра гэта 27 студзеня заявіла намеснік дзяржсакратара ЗША Вікторыя Нуланд. Адначасова з гэтым 19 і 26 студзеня Еўрапарламент і ПАРЕ прымаюць рэзалюцыі з заклікам стварыць трыбунал за злачынства агрэсіі супраць Украіны. Рэзалюцыі Еўрапарламента і Парламенцкай Асамблеі Рады Еўропы наўпрост указваюць на неабходнасць прыцягнення да адказнасці вайсковага і палітычнага кіраўніцтва рэжыму Лукашэнкі і самога дыктатара. Намеснік дзяржсакратара ЗША Вікторыя Нуланд 27 студзеня заявіла, што Міжнародны трыбунал або яго аналаг, у рамках якога Расію можна будзе прыцягнуць да адказнасці за ваенныя злачынствы ва Украіне, можа пачаць працу ўжо гэтым летам. Паводле яе слоў, Вашынгтон ужо працуе над пытаннем — сумесна з Украінай і краінамі Вялікай сямёркі. Ідзе актыўная распрацоўка прававых механізмаў і збор доказаў. Адначасова з гэтым 19 і 26 студзеня Еўрапарламент і ПАРЕ прымаюць рэзалюцыі з заклікам стварыць трыбунал за злачынства агрэсіі супраць Украіны. Рэзалюцыі Еўрапарламента і Парламенцкай Асамблеі Рады Еўропы наўпрост указваюць на неабходнасць прыцягнення да адказнасці вайсковага і палітычнага кіраўніцтва рэжыму Лукашэнкі і самога дыктатара. Дададзім дэталей. Па-першае, у рэзалюцыі ПАРЕ прапісана: у статуце спецтрыбунала «павінна быць выразна пазначана, што прынцып асабістага імунітэту не будзе дзейнічаць у дачыненні да дзяржаўных службовых асоб», што тычыцца і Лукашэнкі, калі нехта раптам думае, што ён яшчэ прэзідэнт. ПАРЕ таксама гатова садзейнічаць распрацоўцы прававой базы, прадастаўленню неабходных фінансавых і чалавечых рэсурсаў для стварэння трыбунала. Па-другое, юрысдыкцыя запланаванага спецыяльнага трыбунала можа абмяжоўвацца толькі: тэрытарыяльна (гэта значыць разглядацца будуць злачынствы, учыненыя ва Украіне); у часе (гэта значыць у рамках узброенага канфлікту ў краіне); і па тыпе злачынства (у якасці асноўнага фактара злачынства разглядацца будзе агрэсія і толькі яна). Больш абмежаванняў няма. Гэта значыць няма падстаў выключыць са сферы кампетэнцыі суда асоб, напрыклад, па нацыянальнай прыкмеце. Прасцей гаворачы, трыбунал не можа разглядаць справы толькі супраць грамадзян Расіі. Факт здзяйснення злачынства агрэсіі Аляксандрам Лукашэнкам і вышэйшым палітычным і ваенным кіраўніцтвам яго рэжыму — у форме прадастаўлення тэрыторыі Беларусі для ўзброенай агрэсіі Расіі супраць Украіны, — бясспрэчны. Такім чынам, гэтае злачынства непазбежна стане прадметам разбораў згаданага трыбунала. Па меры прасоўвання расследавання генеральны пракурор трыбунала будзе выдаваць усё новыя і новыя ордэры: на арышт Лукашэнкі, пасля ягоных паплечнікаў, пасля — чарга дойдзе і да іх падначаленых. Адзін за адным усе гэтыя асобы будуць аўтаматычна абвешчаныя ў вышук па ўсім свеце. Непазбежна і без тэрміна даўнасці. Прозвішчы Мілошавіча, аль-Башыра, Младзіча — некалі блізкіх сяброў Лукашэнкі — усё больш яскрава і выразна малююць карціну будучага самога дыктатара. Безумоўна, рэзалюцыі Еўрапейскага парламента і ПАРЕ — палітычны акт і пакуль не мае абавязковага характару. Але ў той жа час гэты дакумент — публічна выражаны вотум безумоўнага даверу экспертам і міжнародным інстытутам, у паўнамоцтвах якіх стварыць спецыяльны механізм міжнароднага правасуддзя за ўчыненыя расійскім і беларускім рэжымамі злачынства. Менавіта з такіх знакавых актаў палітычнай волі пачыналіся ўсе сучасныя спецыяльныя крымінальныя трыбуналы: па Югаславіі, Руандзе, Сьера-Леонэ, Камбоджы, іншым краінам. Менавіта з гэтага пункту пачынаецца складаны шлях да справядлівага правасуддзя ад асобы чалавецтва, якое дагоніць вінаватых дзясяткаў тысяч нявінных смерцяў ва Украіне. Як паказвае практыка такіх гісторый, фінал заўсёды адзін: нават шматгадовыя пацучыныя бегі ад правасуддзя па ўсім свеце ў рэшце рэшт усё роўна прыводзяць злачынцаў на лаву падсудных.

Які падыход да Беларусі ў новым пакеце санкцый ЕС? Кіраўнік НАУ Павел Латушка пра дзесяты пакет санкцый ЕС, у якім, як мяркуецца, прадугледжваецца гарманізацыя санкцыйнай палітыкі ў дачыненні да Расіі і рэжыму Лукашэнкі. Чаму гэта важна? Раней санкцыі супраць Расіі ў асноўным тычыліся расійскага імпарту, а санкцыі супраць рэжыму Лукашэнкі — у асноўным беларускага экспарту. Гэтая неадпаведнасць дазваляла абыходзіць санкцыі і давала магчымасць звязаным з рэжымам асобам узбагачацца на шэрых кантрабандных схемах. Гарманізацыя санкцый закрые гэтыя магчымасці. Меры, якія прапануюцца, прывядуць санкцыі ў дачыненні да рэжыму Лукашэнкі ў адпаведнасць з многімі пакетамі абмежаванняў, якія ЕС раней увёў супраць Расіі. Новыя санкцыі павінны закрануць такія вобласці як: нафтапрадукты, вугаль і сталь; авіяцыйны сектар; энергетычны сектар; інвестыцыі; імпарт тавараў, тэхналогій падвойнага прызначэння і прадметаў раскошы. Змены таксама дазволяць ЕС прыследаваць усіх, хто дапамагае абыходзіць санкцыі, уведзеныя супраць беларускіх фізічных і юрыдычных асоб. У сукупнасці гэтыя меры дапамогуць закрыць «дзіркі» ў санкцыйнай палітыцы супраць рэжымаў Пуціна і Лукашэнкі і зрабіць абыход санкцый для іх больш складанай задачай. Палітычна гэта будзе азначаць прызнанне роўнай віны двух дыктатараў у агрэсіі супраць Украіны, а практычна — скароціць магчымасці для Лукашэнкі працягваць рэсурсную падтрымку расейскай вайны супраць Украіны, а таксама выдзяляць сродкі на падсілкоўванне апарата рэпрэсій супраць беларусаў.

Польскі бок прыняў да абмеркавання паўнамоцтвы Кабінета пацвярджаць прыналежнасць да грамадзянства Беларусі з наступнай выдачай пашпартоў Прадстаўнікі Аб’яднанага Пераходнага Кабінета на мінулым тыдні правялі цэлы шэраг афіцыйных сустрэч з вышэйшым кіраўніцтвам Польшчы, уключаючы прэзідэнта Анджэя Дуду, віцэ-прэм'ера Пятра Гліньскага, маршалка Сейма Эльжбету Вітэк, главамі і прадстаўнікамі Міністэрства ўнутраных спраў і адміністрацыі, Міністэрства замежных спраў, Міністэрства адукацыі і навукі, Міністэрства здароўя, Міністэрства фінансаў Польшчы, Міністэрства культуры і нацыянальнай спадчыны, а таксама пасламі краін Еўрасаюза. Намеснік кіраўніцы Кабінета Павел Латушка распавёў пра значэнне і вынікі такога насычанага тыдня афіцыйных сустрэч: «Нашае супрацоўніцтва з Польшчай і заходнім светам паступова выходзіць на інстытуцыянальны ўзровень. Кабінет выбудоўвае сістэму ўзаемадзеяння, каб хутчэй вырашаць праблемныя пытанні беларусаў». «На маёй памяці не было візіту прэм’ер-міністра ці іншай афіцыйнай асобы з Беларусі за ўсю гісторыю двухбаковых адносін, у рамках якой прайшло б столькі сустрэч з кіраўніцтвам Польшчы. Фактычна гэта палітычнае прызнанне Кабінета». «У Сейме пачалося абмеркаванне рэзалюцыі па Беларусі. Падчас пасяджэння камісіі па міжнародных справах усе дэпутаты наперабой казалі: «хопіць цырымоніцца з рэжымам дыктатара». «На сустрэчы з Міністрам унутраных спраў Марыюшам Каміньскім Кабінет перадаў прапановы ўвесці новыя санкцыі супраць усіх асоб, якія падтрымліваюць вайну супраць Украіны, маюць дачыненне да рэпрэсій супраць беларусаў і польскай нацыянальнай меншасці». «Польскі бок прыняў да абмеркавання паўнамоцтвы Аб’яднанага Пераходнага Кабінета пацвярджаць прыналежнасць да грамадзянства Беларусі з наступнай выдачай пашпартоў. Пакуль Варшава пачала выдачу спецыяльных праязных дакументаў беларусам, якія па тых ці іншых прычынах страцілі пашпарты, і знаходзяцца ў Польшчы на гуманітарных падставах. Была створана пастаянная сумесная рабочая група для вырашэння праблемных пытанняў». «Двухбаковая працоўная група Кабінета будзе заснаваная з польскім Мінфінам. Згоду на гэта выказала глава ведамства Магдалена Жэчкоўска. Такім чынам, мы канстатуем стварэнне інстытута для вырашэння праблем пры адкрыцці рахункаў, адкрыцця і вядзення бізнесу беларусамі ў Польшчы». «Цэнтральнай тэмай візіту дэлегацыі Кабінета ў Міністэрства замежных спраў стала магчымасць стварэння кааліцыі краін, якія будуць займаць праактыўную пазіцыю па падтрымцы дэмакратычнай Беларусі». «Міністр адукацыі і навукі Пшэмыслаў Чарнэк запэўніў аб гатоўнасці выдзеліць фінансаванне на развіццё беларускіх нядзельных школ, даследаванне беларускай мовы і літаратуры. Вынікам перамоў з прадстаўнікамі Мінадукацыі стала згода на стварэнне сумеснай працоўнай групы, якую з боку Кабінета ўзначаліць яго прадстаўніца Аліна Коўшык». «На сустрэчы ў Міністэрстве здароўя мы ўбачылі, што там разумеюць праблемы беларускіх медыкаў, якія сутыкаюцца са складанасцямі пры пацвярджэнні сваёй адукацыі і кваліфікацыі. Напрыклад, з адсутнасцю апастыля з-за немагчымасці праставіць яго ў Беларусі. Прадстаўнікі Міністэрства пацвердзілі гатоўнасць вырашаць гэтыя праблемныя пытанні ў інтарэсах беларусаў».

Первый шаг в процессе наказания за преступления «Суддзі», уключаныя ў санкцыйныя спісы, нясуць асаблівую адказнасць за злачынствы супраць чалавечнасці, паколькі, будучы прафесійнымі юрыстамі, яны цалкам усведамляюць злачынны характар свайго ўдзелу ў шырокамаштабных і сістэмных рэпрэсіях супраць грамадзянскай супольнасці. Іх роля аналагічная ролі «троек» часоў сталінскіх рэпрэсій. Спіс будзе служыць падставай для пераследу ўключаных у яго «суддзяў» у адпаведнасці з універсальнай юрысдыкцыяй і прымянення да іх іншых санкцый. Епіхаў Сяргей Аляксандравіч У якасці «суддзі» Мінскага абласнога суда Сяргей Епіхаў адказвае за палітычна матываваныя рашэнні супраць лідэраў і актывістаў дэмакратычных сілаў, у прыватнасці, за вынясенне прысудаў Марыі Калеснікавай і Максіму Знаку. Паведамлялася аб парушэннях права на абарону і права на справядлівае судовае разбіральніцтва падчас разгляданых ім судовых працэсаў. Таму ён нясе адказнасць за сур’ёзныя парушэнні правоў чалавека і за сур’ёзны падрыў вяршэнства закону, а таксама за прыгнечанне грамадзянскай супольнасці і дэмакратычнай апазіцыі. Так званы «суддзя» Епіхаў вынес шматлікія незаконныя прысуды палітвязням, у тым ліку: Аляксандр Зайцаў — 10 гадоў пазбаўлення волі ў калоніі ва ўмовах узмоцненага рэжыму; Антаніна Канавалава — 5 гадоў і 6 месяцаў пазбаўлення волі ў калоніі ва ўмовах агульнага рэжыму; Уладзімір Мацкевіч — 5 гадоў пазбаўлення волі ў калоніі ва ўмовах узмоцненага рэжыму; Сяргей Коршун — 4 гады і 6 месяцаў пазбаўлення волі ў калоніі ва ўмовах узмоцненага рэжыму. Любавіцкі Ігар Вячаслававіч У якасці «суддзі» Вярхоўнага суда Рэспублікі Беларусь Ігар Любавіцкі адказвае за палітычна матываваныя рашэнні супраць лідэраў дэмакратычных сілаў, актывістаў і журналістаў, у прыватнасці, за вынясенне прысуду кандыдату ў Прэзідэнты Віктару Бабарыку. Такім чынам, ён нясе адказнасць за сур’ёзныя парушэнні правоў чалавека і сур’ёзнае парушэнне законнасці, а таксама за прыгнечанне грамадзянскай супольнасці і дэмакратычнай апазіцыі. Кулік Валянціна Генадзьеўна У якасці «суддзі» Вярхоўнага суда Рэспублікі Беларусь Валянціна Кулік адказвае за прыняцце палітычна матываваных рашэнняў у дачыненні да актывістаў і лідэраў дэмакратычных сіл. У прыватнасці, яна адхіліла скаргу Віктара Бабарыкі аб узбуджэнні грамадзянскага іску на падставе яго скаргі на рашэнне Цэнтральнай выбарчай камісіі аб адмове ў рэгістрацыі ў якасці кандыдата ў Прэзідэнты. Такім чынам, яна нясе адказнасць за сур’ёзныя парушэнні правоў чалавека і законнасці, а таксама за прыгнечанне грамадзянскай супольнасці і дэмакратычнай апазіцыі.

Ціханоўская на сустрэчы з міністрам замежных спраў Польшчы Збігневам Раў прапанавала стварыць міжнародную кааліцыю ў падтрымку дэмакратычнай Беларусі Ціханоўская на сустрэчы з міністрам замежных спраў Польшчы Збігневам Раў прапанавала стварыць міжнародную кааліцыю ў падтрымку дэмакратычнай Беларусі Кіраўніца Аб’яднанага Пераходнага Кабінета Святлана Ціханоўская і яе намеснік Павел Латушка правялі сустрэчу ў польскім МЗС з удзелам міністра замежных спраў Польшчы Збігневам Раў. Акрамя стварэння кааліцыі беларускі бок прапанаваў выпрацаваць практычную стратэгію па вырашэнні беларускага крызісу і абароне беларускай незалежнасці. Было ўзнята пытанне ўдзелу Беларусі ў мерапрыемствах фармату Люблінскага трохкутніка з удзелам Польшчы, Літвы, Украіны. Таксама была абмеркавана магчымасць прыцягнення да адказнасці рэжыму Лукашэнкі і яго памагатых за рэпрэсіі і ўдзел у вайне супраць Украіны. Асобную сустрэчу з прадстаўнікамі МЗС Польшчы правёў прадстаўнік Кабінета па замежных справах Валер Кавалеўскі для абмеркавання выдачы альтэрнатыўных дакументаў беларусам, якія з-за пагрозы пераследу не могуць атрымаць ці аднавіць беларускія дакументы.

Нядаўна мы разбіралі магчымы сцэнар транзіту ўлады ад нелегітымнага гаўляйтара Лукашэнкі да аднаго з ключавых функцыянераў рэжымнай вертыкалі — старшыні Савета Рэспублікі Наталлі Качанавай. Працягнем тэму адказам на пытанне, чаму гэтая фігура можа быць цікавая гаспадарам Лукашэнкі ў Крамлі і з'яўляцца «джокерам» у рукаве расейскіх акупантаў, неабходным для здзяйснення — ці дакладней сказаць завяршэння — анэксіі Беларусі. Пачнём з таго, што па фармальных падставах сам Лукашэнка не падыходзіць для гэтай ролі з прычыны сваёй нелегітымнасці. Нават падкантрольная марыянетка і паслухмяны выканаўца волі Крамля — што стала абсалютна відавочна з пачаткам вайны, калі ён добраахвотна ўпусціў расейскія войскі ў Беларусь для нападу на Украіну і страціў кантроль над тэрыторыяй Беларусі, якая свабодна і без узгаднення з Лукашэнкам выкарыстоўваецца расейскімі вайскоўцамі. Акрамя таго, ён фактычна перадаў ваеннае кіраўніцтва ў рукі Крамля — і стварэнне так званай сумеснай рэгіянальнай групоўкі, камандаванне якой ажыццяўляюць рускія генералы, гэта яшчэ адно таму пацвярджэнне. Тым не менш, нягледзячы на дэ-факта рэалізаваную Расіяй акупацыю нашай краіны, Беларусь фармальна захоўвае сваю дзяржаўнасць, незалежнасць і суверэнітэт, бо для іх ліквідацыі Расіі неабходна здзейсніць негвалтоўную анэксію Беларусі — гэта значыць тым ці іншым чынам юрыдычна ўключыць нашу Рэспубліку ў склад сваёй федэрацыі. Мы гаворым менавіта пра негвалтоўны шлях — бо любы іншы цалкам выключае любыя шанцы на прызнанне такога паглынання. А таксама, відаць, новыя магутныя санкцыі. І на гэтым шляху Лукашэнка з'яўляецца праблемай. Не, мы не схільныя падтрымліваць спекуляцыі на тэму прыхільнасці Лукашэнкі ідэям незалежнасці і суверэнітэту — захаванне якіх з'яўляецца гарантыяй яго ўлады. У легенду пра «гарант суверэнітэту» можна было верыць раней, да таго, як Лукашэнка добраахвотна стаў рускім гаўляйтарам і дапусціў акупацыю нашай краіны — у абмен на падтрымку Расіі, якая дазволіла яму намінальна застацца ва ўладзе пасля падзей 2020 года. Але менавіта тады, у 2020 годзе, планы Расіі па анэксіі Беларусі праваліліся, яна была вымушана адкласці іх, рэалізаваўшы толькі план па акупацыі. Чаму? Усё проста. Справа ў статусе самога Лукашэнкі. Большасць краін не прызнала вынікі выбараў 2020 года, што паставіла крыж на легітымнасці Лукашэнкі — і разам з тым — на легітымнасці любых яго рашэнняў, у тым ліку, на яго магчымасці канчаткова здаць суверэнітэт Беларусі на карысць Расіі. Фактычна, мы можам канстатаваць, што ў 2020 годзе беларусы, якія масава выступілі супраць афіцыйных вынікаў выбараў, не прызнаўшы Лукашэнку прэзідэнтам і не дазволіўшы яму легітымізавацца, выратавалі незалежнасць Беларусі. Выратавалі Беларусь як дзяржаву. У сваю чаргу цывілізаваны свет, які падтрымаў беларусаў, адмовіў Лукашэнку ў знешняй легітымнасці і прызнанні. Так, гэта не першы раз, калі выбары ў Беларусі не былі прызнаныя на міжнародным узроўні праз масавыя парушэнні і фальсіфікацыі. Ня першы раз, калі беларускае грамадзтва адрэагавала на іх пратэстамі. Аднак у 2020 годзе нам упершыню ўдалося не толькі даказаць масавыя фальсіфікацыі, але і перамогу на выбарах адзінага кандыдата ад апазіцыі. А таксама — стварыць альтэрнатыўныя палітычныя інстытуты, прызнаныя пасля нашымі міжнароднымі партнёрамі. Стварэнне Аб'яднанага Пераходнага Кабінета ўжо пасля акупацыі Беларусі таксама ставіць сваёй першачарговай мэтай захаванне незалежнасці і суверэнітэту Рэспублікі Беларусь і недапушчэнне яе анэксіі з боку Расійскай Федэрацыі. Усё гэта робіць любыя спробы па інкарпарацыі Беларусі і любыя рашэнні Лукашэнкі ў гэтым напрамку юрыдычна нікчэмнымі — дзякуючы волі большасці беларусаў, праяўленай летам 2020 года і нашай барацьбе за свабоду і незалежнасць, якая працягваецца да гэтага часу. «Добраахвотны» і «прыгожы» аншлюс Беларусі, на які разлічвае Расія, з пункту гледжання міжнароднага права ў такіх умовах немагчымы. Гэта вялікае дасягненне нас, беларусаў. Але гэта не значыць, што Расея гатовая адмовіцца ад сваіх планаў і здавольвацца толькі тым, што пакуль здольная ўтрымліваць ва ўладзе ў Беларусі марыянеткавы ўрад Лукашэнкі. Улічваючы яго дэ-факта новы статус — статус нелегітымнага гаўляйтара — Крэмль адназначна бачыць неабходнасць у замене адной марыянеткі на іншую. Не такой таксічнай як Лукашэнка і чыя «легітымнасць» выклікала б меншую заклапочанасць у Захаду. І якая б дазволіла Расеі «легальна» закрыць гештальт па аншлюсе Беларусі. У якасці такой марыянеткі і «пераемніцы» Лукашэнка Крэмль можа бачыць Наталлю Качанаву, старшыню Савета Рэспублікі. Сваю прыхільнасць да яе Крэмль ужо прадэманстраваў у поўнай меры. Дастаткова ўзгадаць, як прымалі Качанаву падчас яе апошняга візыту ў Маскву. У так званай новай канстытуцыі прапісаны сцэнары, пры якіх улада можа апынуцца ў яе руках — гэта або недзеяздольнасць Лукашэнкі, або яго гібель. У гэтых выпадках прэзідэнцкія паўнамоцтвы часова пераходзяць да старшыні Савета Рэспублікі або да Савета бяспекі, але таксама пад старшынствам Качанавай. Але нельга выключаць і транзіт улады праз правядзенне прэзідэнцкіх выбараў — у тым ліку датэрміновых — у якіх яна можа ўдзельнічаць замест Лукашэнкі. Для Расеі такі сцэнар быў бы самым «чыстым» — і сцьвярджаць, што Лукашэнка ніколі не пагодзіцца на яго, наіўна. Бо больш улады гэты чалавек шануе толькі сваю асабістую бяспеку. А стварыць для яе пагрозу Крамлю не складзе вялікіх праблем. Калі могуць быць арганізаваны гэтыя выбары? Улічваючы прадказальна дрэннае становішча для РФ на фронце — думаю тых, хто сумняваецца ў непазбежнай перамозе Украіны нават у Крэмлі ўжо амаль не засталося — прыступіць да анэксіі Беларусі Крамлю неабходна як мага хутчэй. Бліжэйшае «акно магчымасцяў» — адзіны дзень галасавання ў 2024 годзе, да якога можна далучыць і прэзідэнцкія выбары. Перакананы, што паміж дынамікай гэтых працэсаў і сітуацыяй на фронце існуе прамая сувязь. Мы не раз казалі — Расія спадзявалася паглынуць Украіну ў якасці галоўнай стравы, а Беларусь пакінуць на дэсерт. Але абламаўшы зубы ва Украіне, Крэмль будзе фарсіраваць працэс паглынання Беларусі — а значыць і працэс па замене Лукашэнкі. У тым ліку і праз прамое ўцягванне Беларусі ў вайну, што зробіць гаўляйтара казлом адпушчэння ў вачах наменклатуры, вайскоўцаў і галоўнае — беларускага народа. І спросціць Крамлю і яго «джокерам» усярэдзіне рэжыму задачу па абгрунтаванні неабходнасці замены гаўляйтара на новую постаць. Лукашэнка — адпрацаваны матэрыял, які ўжо выканаў сваю «гістарычную місію»: за 30 гадоў рэалізаваць план па русіфікацыі Беларусі, яе акупацыі і ператварэнні ў ваенны плацдарм і падрыхтаваць анексію нашай краіны. Гэтая «місія» Лукашэнкі падыходзіць да канца — і яму больш няма чаго прапанаваць Крамлю, акрамя прамога ўступлення Беларусі ў вайну — «апошняга паходу» гаўляйтара. Зрэшты, гэта ад яго і не залежыць болей. Таму Лукашэнка напрыканцы актыўна выпрошвае пабольш "адступных" — зразумела, што ў кішэню сваёй сям'і — у тым ліку, на нядаўняй сустрэчы з Мезенцавым, дзяржсакратаром так званай "Саюзнай дзяржавы". Дзе ён заявіў, што фінансаванне інтэграцыйных праграм — асабліва па імпартазамяшчэнні, а гэта ў першую чаргу ВПК, даходы з якога ідуць прама ў кішэню сям'і Лукашэнкі — неабходна не толькі не спыняць, але нарошчваць. Гэта ягоны кошт за ўступленне ў вайну і здачу Беларусі Расіі. Пасля чаго «валет» сыдзе ў адбой, а Крэмль можа пусціць у ход сваіх «джокераў» — Вальфовіча і прыдворны генералітэт і Наталлю Качанаву, як асноўнага кандыдата на замену адпрацаванага Лукашэнкам. Але хіба нехта стане галасаваць за Качанаву, калі прывядзенне яе да ўлады будзе вырашана ажыццяўляць праз выбары? Тут важна разумець, у якім становішчы яны будуць праходзіць. Крэмль вызначана робіць стаўку на гады зачысткі грамадзянскай супольнасці, тэрору і рэпрэсій. І калі да гэтага моманту рэжым адыходзячага Лукашэнкі, адказны за іх рэалізацыю, усё яшчэ будзе існаваць, то стаўка на гэтых выбарах будзе зроблена на страх, дэпалітызацыю і мінімальную яўку — у адсутнасці альтэрнатыўных, нацыянальна-арыентаваных кандыдатаў, не лічачы кандыдатаў-спойлераў. Пры такім сцэнары гэта будуць яшчэ больш аморфныя «выбары», чым у 2015 годзе. І ў Качанавай могуць быць усе шанцы праскочыць — канешне, з фальсіфікацыямі, але пры прыгнечаным грамадстве, якое можа заплюшчыць на гэта вочы. Зручнасць Качанавай для Крамля ў першую чаргу ў тым, што ў адрозненне ад Лукашэнкі, яе могуць «купіць» на Захадзе, як кампрамісную фігуру — асабліва ў сцэнары з новымі выбарамі. Акрамя таго, важныя і патрыярхальныя ўстаноўкі, характэрныя для рускіх — «слабая жанчына», якая будзе больш паслухмянай і падатлівай, чым капрызны Лукашэнка, і чыя прага да ўлады не будзе праблемай. Пры гэтым, выхаваная ў тых жа савецкіх устаноўках і рускамірскай ментальнасці. Адкінуўшы сэксізм, варта прызнаць, што ў цэлым персона Качанавай цалкам адпавядае чаканням Крамля. Гэта сапраўды класічная савецкая наменклатуршчыца і адэптка «рускага свету» — ідэалагічна дакладная і абсалютна не нацыянальна-арыентаваная, фанатычная і беспярэчная «камсамолка». Небяспека такога персанажа ва ўладзе відавочная. Качанава ў якасці «кіраўніка дзяржавы» гэта інструмент для канчатковага скасавання беларускага суверэнітэту, інструмент рэалізацыі «добраахвотнай анэксіі», на якую разлічвае Крэмль. Як гэтага не дапусціць? Першы і самы відавочны адказ — неабходна ліквідаваць рэжым Лукашэнкі раней, чым гэта зробіць Крэмль. І забяспечыць вывад расійскіх войскаў з Беларусі. Зрабіць гэта можна праз стратэгію трох кулакоў: Паралізуючыя санкцыі Захаду як знешні фактар; Стварэнне ўласных узброеных сіл Новай Беларусі на аснове добраахвотніцкіх фарміраванняў ва Украіне. Працу над гэтым у тым ліку вядзе прадстаўнік Кабінета Валерый Сахашчык. У прыватнасці ва Украіне ім ужо створана вайсковая частка. Нацыянальна-вызваленчы рух унутры Беларусі, асновай для запуску якога можа стаць запуск плана «Перамога», над якім працуе прадстаўнік Кабінета Аляксандр Азараў. Да ліквідацыі важна нейтралізаваць рэжым палітычна, дамогшыся афіцыйнага прызнання Аб'яднанага Пераходнага Кабінета ў якасці транзітнага ўрада. Таксама мы павінны быць гатовы ўзяць уладу ў Беларусі і забяспечыць функцыянаванне дзяржавы ў пераходны перыяд, для чаго і была запушчаная праграма «Кадравы рэзерв», за рэалізацыю якой адказвае намеснік прадстаўніка Кабінета па транзіце Юрый Губарэвіч. Гэта асноўны сцэнарый, самым відавочным трыгерам для рэалізацыі якога з'яўляецца паўторнае ўварванне ва Украіну з тэрыторыі Беларусі. Іншае акно магчымасцяў і шанец праваліць планы Крамля, як ні дзіўна дае нам сама Расея. Бо для рэалізацыі яе «чыстага» плана па анэксіі Беларусі праз перадачу ўлады «джокеру», яна павінна сама вывесці свае войскі з Беларусі. Інакш такі транзіт, нават праз «выбары», нікім не будзе прызнаны і будзе безумоўна ўспрыняты як гвалтоўная анэксія і агрэсія. А новая «марыянетка» Крамля будзе настолькі ж нелегітымная, як і старая. Безумоўна, мы павінны ўлічваць і «брудны» сцэнар Крамля па гвалтоўнай анэксіі. Лічыць такое развіццё падзей неверагодным мы, на жаль, не можам — на прыкладзе Украіны бачачы, на што гатовы ісці Крэмль для рэалізацыі сваіх імперскіх амбіцый. Але пры любым з магчымых сцэнарыяў мы павінны разумець галоўнае. Абараніўшы незалежнасць Беларусі ў 2020 годзе, мы далі сабе шанец захаваць яе як дзяржаву. Аднак сама бітва за Беларусь, суверэнную і свабодную ад дыктатуры і дамаганняў расейскіх акупантаў, яшчэ наперадзе. І мы павінны быць да яе гатовы. Мы павінны быць гатовы разыграць свае карты. Каб ні Качанава, ні любы іншы крэмлёўскі «джокер» не пакінуў нас у дурнях. Без краіны і без дзяржавы.